Το στρες αυξάνει την ευπάθεια σε ορισμένες λοιμώξεις, όπως η COVID-19

Γεώργιος Π. Χρούσος*

Η πρόσφατη, συνεχιζόμενη πανδημία που οφείλεται σε λοίμωξη από τον ιό SARS-CoV-2, είναι μια παγκόσμια απειλή που έχει αναστατώσει την ισορροπία μεγάλου μέρους των ανθρώπινων κοινωνιών του πλανήτη, προκαλώντας έντονο, εκτεταμένο, και παρατεταμένο ψυχο-κοινωνικο-οικονομικό, αλλά και φυσικό, στρες στον άνθρωπο, τόσο σαν κοινωνία όσο και σαν άτομο. Η πανδημία COVID-19 μεταδόθηκε με ραγδαίους ρυθμούς σχεδόν σε όλο τον κόσμο και αναστάτωσε –και εξακολουθεί να αναστατώνει– την οργανωτική συνοχή πολλών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Δεδομένου ότι το χρόνιο στρες παίζει τεράστιο αρνητικό ρόλο στην ανθρώπινη κοινωνιολογία, φυσιολογία, και παθολογία, ο έλεγχός του μπορεί να αλλάξει ραγδαία και θετικά τις κοινωνίες και το μέλλον τους.
 
Ως χώρα, είχαμε την ατυχία να εκτεθούμε στο στρες της πανδημίας πριν να έχουμε αποδράμει οριστικά από το στρες της οικονομικής κρίσης του 2008, μιας κρίσης που είχε και έχει δεινές ψυχο-κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις στους πολίτες μας. Εχουμε, λοιπόν, παρατεταμένο στρες σε προϋπάρχον έδαφος χρονίου στρες, ένα διπλό χτύπημα σε ένα λαό που ήδη υφίστατο τα αρνητικά στρεσογόνα ερεθίσματα μιας σύγχρονης, πρωτόγνωρης γι’ αυτόν, αχαλίνωτης καταναλωτικής κοινωνίας.
 
Οι βιολογικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό κατά τη διάρκεια του χρόνιου στρες, εξηγούν την παθογένεση των ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών νόσων, που αποτελούν τα ονομαζόμενα «χρόνια, μη μεταδιδόμενα νοσήματα», όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο, η υπέρταση, οι δυσλιπιδαιμίες, ο διαβήτης τύπου 2, η παρα-φλεγμονή, τα αυτο-άνοσα και αλλεργικά νοσήματα, τα σύνδρομα χρόνιας κόπωσης και πόνου, και πολλές μορφές καρκίνου, που σήμερα κατατρύχουν την ανθρωπότητα, και όχι μόνον. Αυτά τα πολύ συχνά νοσήματα ευθύνονται για την πλειονότητα της νοσηρότητας και θνησιμότητας της ανθρωπότητας. Αλλά και πέραν αυτών, το στρες αυξάνει την ευπάθεια σε ορισμένες λοιμώξεις –όπως, στις μέρες μας, η νόσος COVID-19– καθώς και στον καρκίνο.
 
Κατά την πανδημία αυξήθηκαν οι εκδηλώσεις –δηλαδή τα συμπτώματα και σημεία– των παραπάνω παθολογικών καταστάσεων. Υπήρξε σημαντική άνοδος των αγχωδών και καταθλιπτικών συναισθημάτων, της χρήσης ουσιών, των ριψοκίνδυνων συμπεριφορών, της επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς, των διαταραχών της διατροφής και του ύπνου, καθώς και των σωματοποιήσεων του στρες, όπως η κόπωση και οι διάφοροι χρόνιοι πόνοι. Επιπλέον, αναδύθηκαν στην επιφάνεια παθολογικές εκδηλώσεις άγνωστων παθήσεων ή γνωστών νοσηρών προδιαθέσεων που υπήρχαν σε «forme fruste» ή σε πλήρως υποκλινική μορφή.
 
Η ικανότητα ενός ανθρώπου να αντιμετωπίζει επιτυχώς το στρες με σχετική ευκολία, τόσο στην ένταση όσο και στη διάρκεια της προσαρμοστικής του αντίδρασης, λέγεται «ψυχοσωματική ανθεκτικότητα». Αντίστοιχα, το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Και οι κοινωνίες βιώνουν βραχύ, ελεγχόμενο, αλλά και χρόνιο ανεξέλεγκτο στρες, και μπορούν να διαθέτουν «κοινωνική ανθεκτικότητα» σε απειλητικά στρεσογόνα ερεθίσματα, όπως αυτά μιας οικονομικής κρίσης ή μιας πανδημίας. Συνεπώς, και τα άτομα και οι κοινωνίες μπορούν, και φέρουν την ευθύνη, να είναι πάντα σε κατάσταση ετοιμότητας για την ομαλή προσαρμογή σε τρέχοντα και μελλοντικά στρεσογόνα ερεθίσματα.
 
Θεωρητικά, αυτό που βιώνουμε σήμερα με την πανδημία του κορωνοϊού θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί και να αντιμετωπιστεί καλύτερα, αν οι χώρες διέθεταν την πρότερη γνώση και είχαν αναπτύξει τις κατάλληλες δομές πρόληψης και θεραπείας. Αλλά ποτέ δεν είναι αργά, και ένα από τα παράπλευρα οφέλη της πανδημίας θα μπορούσε να είναι η θωράκιση των κοινωνιών και των ατόμων στα σημαντικά στρεσογόνα ερεθίσματα του μέλλοντος, με την υιοθέτηση ορθολογικών στρατηγικών πρόβλεψης, πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης, και θεραπείας στρεσογόνων κρίσεων.
 
Το προσωπικό που στελεχώνει τις δομές πρόβλεψης, ανίχνευσης και αξιολόγησης του στρες παρεμβαίνοντας καταλυτικά σε κομβικούς σταθμούς μιας επιδημίας είναι οι ιατροί, το νοσηλευτικό προσωπικό και γενικότερα όσοι είναι στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης του προβλήματος. Αυτοί είναι οι πιο ευάλωτοι να νοσήσουν, αλλά και οι πιο επικίνδυνοι να μεταδώσουν τη νόσο στους οικείους τους και στον κοινωνικό τους περίγυρο. Για τον λόγο αυτό, είναι εντελώς απαραίτητη η ειδική φροντίδα του υγειονομικού προσωπικού έτσι ώστε να αποφεύγεται η «επαγγελματική ψυχοσωματική εξουθένωση», ένα καταθλιπτικό σύνδρομο στρες, που έχει ονομαστεί στα αγγλικά με τον μεταφορικό όρο burnout (κάψιμο), το οποίο έχει καταστροφικά αποτελέσματα και στον πάσχοντα φροντιστή υγείας αλλά και στον φροντιζόμενο ασθενή. Η επαγγελματική ψυχοσωματική εξουθένωση είναι απόρροια εξαντλητικής εργασίας, έλλειψης ύπνου, παθολογικής ενσυναίσθησης, ηθικών διλημμάτων, συναισθήματος έλλειψης ηγεσίας και υποστήριξης από τους ανωτέρους, και αποξένωσης από τους οικείους. Εγκατάλειψη και αλλαγή του επαγγέλματος είναι συνήθης σε αυτά τα άτομα, αλλά η έντονη δυσφορία, η απελπισία, και το αίσθημα μοναξιάς που έχουν μπορούν να τα οδηγήσουν σε αυτοκαταστροφικές σκέψεις, μέχρι και στην αυτοκτονία.
 
Είναι πολύ σημαντικό να γίνεται ορθολογική προληπτική και θεραπευτική παρέμβαση που να αυξάνει την κοινωνικο-ψυχο-σωματική ανθεκτικότητα των κοινωνιών, όπως οι κάτοικοι της χώρας μας, των ειδικών κομβικών πληθυσμών, όπως, κατεξοχήν, το υγειονομικό προσωπικό, και των πιο ευάλωτων ατόμων, με τις πλέον εμφανείς παθολογικές εκδηλώσεις. Η επιστήμη διαθέτει τις γνώσεις και τα τεχνολογικά εργαλεία για να προβλέψει, να προλάβει και να θεραπεύσει τις κοινωνικές και ατομικές στρεσογόνες κρίσεις, που πιθανόν να είναι καθ’ οδόν. Οι χώρες που θα χρησιμοποιήσουν αυτή τη γνώση με τη δημιουργία ειδικών δομών, θα βρεθούν ένα τεράστιο βήμα μπροστά από τις άλλες και σε ηθικο-κοινωνικό, αλλά και σε οικονομικό επίπεδο.
 
Η ψυχο-κοινωνικο-οικονομική κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού SARS-CoV-2 έχει τεράστια αρνητική επίδραση στην ψυχοσωματική υγεία των πολιτών. Η επίδραση αυτή είναι πολλαπλάσια στους εργαζομένους των δομών υγείας, δεδομένου ότι αυτοί, όντας στο μέτωπο της αντιμετώπισης του ιού, έρχονται πρώτοι σε επαφή με τη νόσο και παραμένουν εκτεθειμένοι σε αυτή για παρατεταμένο και επανειλημμένο τρόπο. Γνωρίζουμε ότι οι αρνητικές επιδράσεις του στρες, που αφορούν και την ψυχική και τη σωματική υγεία των υγειονομικών, μπορούν να αντιμετωπιστούν και να εξουδετερωθούν ή μετριαστούν με την κατάλληλη ψυχοσωματική διαχείριση του στρες.
 
Συμπερασματικά, αναπτύσσοντας δομές ανίχνευσης, αξιολόγησης και διαχείρισης του στρες της πανδημίας στους εργαζομένους σε δομές παροχής ιατρικής φροντίδας είναι μία εκ των ων ουκ άνευ για τη χώρα ευεργεσία. Διαθέτουμε τους κατάλληλους φορείς, οι οποίοι μπορούν να οργανώσουν τέτοιες δομές παροχής φροντίδας με κέντρο την Αθήνα και κλάδους σε όλη την επικράτεια. Οι δομές αυτές θα παράσχουν υπηρεσίες στους εργαζομένους υγειονομικούς με κατευθείαν ανίχνευση, αξιολόγηση, και εκπαίδευση στη διαχείριση του στρες, καθώς και με διαδικτυακή εκπαίδευση και φροντίδα. Ως ένα παράπλευρο όφελος, τέτοιες δομές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλους κομβικούς πληθυσμούς μιας επιδημίας, καθώς και να συμβάλουν στον ιατρικό «αλφαβητισμό» όλων των πολιτών της χώρας.
 
* Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής έδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.

Πηγή: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Καθολική και τεράστια η σημασία του στρες στην ανθρώπινη παθολογία

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος παιδίατρος και ενδοκρινολόγος μιλάει για τις έρευνες πουτου χάρισαν τόσο υψηλή θέση στο παγκόσμιο στερέωμα και εξηγεί πώς η επιστήμη και η τέχνη οδηγούν στην ευδαιμονία

Eίτε με τον τίτλο «Γευματίζοντας» είτε με τον τίτλο «Τα λέμε…», οι σελίδες αυτές στο σύνολό τους μπορεί να καμαρώνουν καθώς πρόσωπα του επιστημονικού, του πνευματικού και του καλλιτεχνικού χώρου, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο γνωστά, πάντοτε όμως πρόσωπα σπουδαία, μας αποκαλύπτονται με έναν τρόπο απαρομοίαστο σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη δημόσια εξομολόγησή τους. Λαμπρή επιβεβαίωση ο παιδίατρος και ενδοκρινολόγος Γιώργος Χρούσος με όσα μας εμπιστεύτηκε στη συνάντησή μας.

Είναι γνωστό πως έχετε ανακηρυχτεί ξεχωριστά ως ένας από τους τρεις μεγαλύτερους παιδιάτρους και ενδοκρινολόγους στον κόσμο. Πώς αισθάνεστε με αυτή την ομολογουμένως ιδιαίτερη τιμή;

Φυσικά αισθάνομαι πολύ περήφανος, αλλά και δικαιωμένος. Δεν το είχα φανταστεί ποτέ σαν παιδί ή νέος γιατρός ότι η ερευνητική μου δουλειά θα είχε τέτοιο ρόλο στην εξέλιξη της επιστήμης και ότι τόσοι συνάδελφοί μου θα με τιμούσαν με το να αναφέρονται στις δημοσιεύσεις μου. Ξέρετε, η χρήση βιβλιογραφικών δεικτών και η δυνατότητα να γνωρίζουμε με ακρίβεια τις γραπτές αναφορές στις εργασίες κάποιου επιστήμονα είναι σχετικά πρόσφατα επιτεύγματα της τεχνολογίας. Στο εγγύς παρελθόν, ούτε καν μας είχε περάσει από το μυαλό ότι κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό. Αλλά και πόσα άλλα θαυμαστά δεν έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια; Νέες γνώσεις παράγονται καταιγιστικά και μεταδίδονται αστραπιαία. Σκεφτείτε την ανάγνωση του ανθρώπινου γονιδιώματος, την τεράστια ανάπτυξη της μοριακής και κυτταρικής βιολογίας, της επιγενετικής, της ανοσολογίας, των νευρο-επιστημών, της τεχνητής ευφυΐας, της ηλεκτρονικής υπολογιστικής, της ρομποτικής, τις αξιοθαύμαστες τεχνολογίες απεικόνισης. Γνώσεις που άλλαξαν τον ρου της ανθρώπινης σκέψης και τη μορφή και αποτελεσματικότητα της ιατρικής επιστήμης και τέχνης. Αισθάνομαι ιδιαίτερα τυχερός που όλα αυτά τα είδα να εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μου με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Που τα απόλαυσα βλέποντάς τα και κατανοώντας τα. Μια απίστευτη ευδαιμονία της γνώσης, που δείχνει πόσο σωστοί ήταν ο Πλάτωνας με το «Επιστήμη ποιητική ευδαιμονίας» και ο Αριστοτέλης με το «Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει».

Προσπαθώντας να καταλάβω πώς η ερευνητική μου παραγωγή νέας γνώσης με τοποθέτησε τόσο ψηλά στο παγκόσμιο στερέωμα της επιστήμης, διαπίστωσα ότι πειράματα και σκέψεις που άρχισα να δημοσιεύω από την αρχή της σταδιοδρομίας μου, στη δεκαετία του 1980, υποστήριξαν και υποστηρίζουν ότι οι βιολογικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό μας κατά τη διάρκεια του στρες εξηγούν, πέραν κάθε αμφιβολίας, τη δημιουργία των ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών νόσων που αποτελούν τα ονομαζόμενα «χρόνια, μη-μεταδιδόμενα νοσήματα», και όχι μόνο. Αυτά τα πολύ συχνά νοσήματα ευθύνονται για την πλειονότητα της νοσηρότητας και θνησιμότητας της ανθρωπότητας σήμερα. Αλλά και πέραν αυτών, το στρες αυξάνει την ευπάθεια και σε ορισμένες λοιμώξεις όπως, στις μέρες μας, η νόσος COVID-19 που οφείλεται σε προσβολή από τον SARS-COV2 και σε ορισμένους συχνούς καρκίνους, όπως του μαστού. Αλλά και στα αυτοάνοσα και αλλεργικά νοσήματα το στρες παίζει σημαντικό παθογενετικό ρόλο, ιδίως «μεταστρεσικά», σε περιόδους αποδρομής του στρες. Αυτή η καθολική και τεράστια σημασία της βιολογίας του στρες στην ανθρώπινη παθολογία εξηγεί γιατί όλες οι βιοϊατρικές επιστήμες αναφέρονται και θα αναφέρονται συχνά σε αυτές τις βασικές, πρωταρχικές, φυσιολογικές και παθοφυσιολογικές έννοιες.

Η ειδίκευσή μου στην παιδιατρική μού στάθηκε ιδιαίτερα χρήσιμη, δεδομένου ότι είναι στην εμβρυϊκή και πρώτη παιδική, προσχολική ηλικία, καθώς και στην εφηβεία, που μακροχρόνιες επιγενετικές αλλαγές επιτάσσονται από το περιβάλλον στον οργανισμό, εγκαθίστανται στο γονιδίωμά μας και μας προδιαθέτουν στις παραπάνω χρόνιες μη-μεταδιδόμενες νόσους και πολλά άλλα κακά.

Οι σημαντικές δημοσιεύσεις και ο αντίκτυπός τους στην ανθρώπινη ζωή και κοινωνία ήταν η αιτία του να δεχτώ τιμητική πρόταση από τη Βιβλιοθήκη του Αμερικανικού Κογκρέσου, ένα ίδρυμα που θυμίζει πολύ την Αρχαία Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Αλεξάνδρειας, να αναλάβω τη διακεκριμένη «Εδρα John Kluge στην Τεχνολογία και Κοινωνία» και να υποβάλω εγγράφως τις σκέψεις μου σχετικά με την καλύτερη δυνατή επένδυση που θα μπορούσε να κάνει μια κοινωνία για να εξασφαλίσει την ψυχοσωματική υγεία και ευτυχία των μελών της. Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι η μητρότητα, η εγκυμοσύνη και η ανατροφή των παιδιών και συνεπώς η οικογένεια έχουν πρωταρχικό ρόλο και αποτελούν κεντρικό στόχο μιας τέτοιας επένδυσης, ενώ ο έλεγχος του στρες είναι το μέσο για την επιτυχία της. Χρησιμοποίησα τις φανταστικές πηγές της Βιβλιοθήκης για να καταλάβω τις έννοιες της ομοιόστασης και του στρες μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας και να αντιληφθώ τελικά την τεράστια προσφορά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, αλλά και άλλων, κυρίως ανατολικών φιλοσοφιών, και σε αυτό το κεντρικό πεδίο της ανθρώπινης επιστήμης και σοφίας.

Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τη μακροχρόνια παραμονή σας στην Ουάσιγκτον και για τη σχέση σας με το ελληνικό επιστημονικό δυναμικό που είχατε συναναστραφεί εκεί;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Πάτρα και έδωσα εισαγωγικές εξετάσεις στην Ιατρική, όταν στη χώρα υπήρχαν μόνο δύο ιατρικές σχολές. Μπήκα από τους πρώτους στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησα πρώτος 6 χρόνια αργότερα. Ξεκίνησα τη μετα-φοιτητική μου σταδιοδρομία στην Παθολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών υπό τη διεύθυνση του σεβαστού καθηγητού Γεωργίου Δαΐκου. Το επόμενο έτος έφυγα για σπουδές στις ΗΠΑ, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, όπου ειδικεύτηκα στην Παιδιατρική. Eν συνεχεία, μετά από προτροπή του έγκριτου καθηγητού Χαράλαμπου Μουτσόπουλου, μετέβηκα για εκπαίδευση στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (National Institutes of Health, NIH) και συγκεκριμένα στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και της Ανθρώπινης Ανάπτυξης (National Institute of Child Health and Human Development, NICHD), στο προάστιο Βηθεσδά της Ουάσιγκτον, όπου εκπαιδεύτηκα στην Ενδοκρινολογία, Μεταβολισμό και Διαβήτη και όπου μυήθηκα στη χρήση της επιστημονικής μεθόδου και άρχισα τον ερευνητικό μου βίο. Μετά από λίγα χρόνια μού ζητήθηκε να παραμείνω στο Ινστιτούτο σε μόνιμη θέση και λίγο αργότερα μου ανατέθηκε η ίδρυση και διαπίστευση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος στην Παιδιατρική Ενδοκρινολογία, το οποίο διηύθυνα μέχρι την αποχώρησή μου για την Ελλάδα και το οποίο είναι σήμερα από τα καλύτερα ενδοκρινολογικά προγράμματα των ΗΠΑ.

Συναναστράφηκα έντονα με το ελληνικό επιστημονικό δυναμικό της περιοχής και δημιούργησα φιλίες και σχέσεις που κρατάνε μέχρι σήμερα. Μέσω της θέσης μου προσέλαβα ή μεσολάβησα για την εκπαίδευση αρκετών ελλήνων επιστημόνων, οι οποίοι σήμερα έχουν λαμπρές σταδιοδρομίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από την αρχή της σταδιοδρομίας μου στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας ξεκίνησα πολλά κλινικά ερευνητικά πρωτόκολλα, μέσω των οποίων, και με τη βοήθεια της τοπικής ελληνικής ενορίας του Αγίου Γεωργίου της Βηθεσδά, ένας μεγάλος αριθμός ελλήνων ασθενών έγινε δεκτός για διάγνωση και θεραπεία δωρεάν στο Κλινικό Κέντρο των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας.

Πιστεύετε πως η χώρα μας έδειξε να αντιλαμβάνεται την παρουσία σας μετά την επιστροφή σας στον γενέθλιο τόπο σας ή έχουμε ακόμα ένα παράδειγμα επιστήμονα διεθνώς καταξιωμένου που η χώρα μας έδειξε αδυναμία να αξιοποιήσει;

Επέστρεψα στη χώρα σαν διευθυντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μια περίοπτη θέση στην ακαδημαϊκή ζωή της Ελλάδας και με ηγετικό ρόλο στην παιδιατρική φροντίδα της χώρας και, γενικότερα, σε ό,τι αφορά την υγεία των παιδιών, εφήβων και νέων. Από την ίδρυση και έναρξη της λειτουργίας της το 1856, η Κλινική αυτή προσέφερε πολλά στην ελληνική κοινωνία και πιστεύω ότι μέσω αυτής αξιοποιήθηκα και έπραξα το κατά δύναμιν, όπου μου ζητήθηκε. Παραδείγματος χάριν, σαν πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Μητρικού Θηλασμού, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών κ.ά.

Από την άλλη μεριά, συμμετείχα ή συμμετέχω ακόμα σε άλλα σημαντικά έργα στη χώρα. Υπήρξα ο πρώτος διευθυντής του Ιδρύματος Ιατρο-βιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών με καθήκον την επιλογή των πρώτων 40 επιστημόνων που στελέχωσαν το Ιδρυμα, καθώς και την εγκατάστασή τους στο μόλις παραληφθέν κτίριο.

Στο θέμα της επιστημονικής έρευνας στη χώρα, συμμετείχα σαν αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας, ενώ στα θέματα παιδείας συμμετέχω σήμερα σαν αντιπρόεδρος του Ανωτάτου Συμβουλίου της Εθνικής Ανεξάρτητης Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης κ.ά.

Ποια είναι η θέση σας απέναντι στην ανεξέλεγκτη αιμορραγία με τη μορφή της φυγής του επιστημονικού προσωπικού στο εξωτερικό και τι θα μπορούσε να γίνει για την ανάσχεσή της;

Προφανώς, για τη χώρα αυτή, η αιμορραγία νέων επιστημόνων είναι τραγική και αν δεν ανασχεθεί θα οδηγήσει σε μεγάλα δεινά. Δυστυχώς, η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας υποχρέωσε πολλούς ταλαντούχους και καλά εκπαιδευμένους νέους σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και ζωής στο εξωτερικό. Οι αριθμοί της εξόδου αυτής από τη χώρα είναι πολύ μεγάλοι και φαίνεται ότι ζούμε σε μια νέα περίοδο ελληνικής διασποράς, μια από τις πολλές που έχει υποστεί το έθνος μας στην υπερ-τρισχιλιετή διαδρομή του στην ιστορία και σίγουρα ούτε η πρώτη αλλά, πιθανόν, ούτε και η τελευταία. Η μεγάλη αυτή μετανάστευση στο εξωτερικό από νέους με εξαιρετικές δυνατότητες μαζί με την υπογεννητικότητα της χώρας μας αποτελούν μεγάλη απειλή για την ύπαρξή μας ως λαού και έθνους. Φυσικά, αυτά είναι δύο αναστρέψιμα φαινόμενα. Οι Ελληνες έχουν αποδείξει ότι στα δύσκολα συντάσσονται και κάνουν τις απαραίτητες υπερβάσεις. Με κατάλληλες πολιτικές, μπορούμε να έχουμε την αντίθετη ροή, brain regain αντί για brain drain. Παρόμοια, με κατάλληλες πολιτικές και κυρίως με τη σωστή παιδεία του πληθυσμού μας, μπορούμε να αντιστρέψουμε την υπογεννητικότητα της χώρας μας.

Τώρα που αποσυρθήκατε από την ενεργό σας θέση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ποιοι είναι οι μελλοντικοί σας στόχοι;

Ευτυχώς, υπάρχουν δυνατότητες για ακαδημαϊκή ζωή και μετά την αφυπηρέτηση από το Πανεπιστήμιο, δεδομένου ότι οι έννοιες της διδασκαλίας και της έρευνας δεν σταματούν ποτέ για αυτούς που είναι γεννημένοι δάσκαλοι και ερευνητές. Η UNESCO με τίμησε το 2010 με την πρώτη και μοναδική «Εδρα στην Εφηβική Υγεία και Ιατρική» στον κόσμο, στην οποία υπηρετώ από τότε, ενώ η alma mater μου, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, μου εμπιστεύτηκε από το 2017 τη διεύθυνση του πρόσφατα μετονομασθέντος Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας», που μου επιτρέπουν τη συμμετοχή μου στο ακαδημαϊκό γίγνεσθαι και, το κυριότερο, στο mentoring νέων επιστημόνων και στη συνεργασία μου με άλλους ερευνητές. Θεωρώ και τα δύο ως μέρος του «γηράσκω αεί διδασκόμενος» και ως προσφορά και συμμετοχή στην επιστήμη και στη χώρα, χωρίς να αποβλέπω σε οτιδήποτε άλλο.

Μας έχει μεταφερθεί από τον συμφοιτητή σας Στρατή Παττακό, που με περηφάνια αναφέρει ότι ξεκίνησε η καριέρα του από το σπίτι σας στην Ουάσιγκτον, μια στιχομυθία ανάμεσα σε εσάς και τον πατέρα σας που κατέληγε ως εξής: «Γιώργο, δεν μου είπες ότι είσαι διευθυντής; Και γυρίζεις στο σπίτι το βράδυ στις δέκα η ώρα; Τότε το διευθυντής προς τι;». Τι ακριβώς εννοούσε ο πατέρας σας;

Είχα εξαιρετικούς γονείς που μου προσέφεραν τα πάντα και πάνω από όλα τα παράδειγμά τους ζώντας οι ίδιοι μια ζωή γεμάτη καλοσύνη. Ομως, ο πατέρας μου και ίσως και η μητέρα μου είχαν συνδυάσει τον τίτλο και τα καθήκοντα του διευθυντή με αυτά ενός διοικητικού στελέχους που λειτουργεί ιεραρχικά αφ’ υψηλού, δίνοντας κατευθύνσεις στους υφισταμένους του και απολαμβάνοντας μια αβίαστη, «ειδυλλιακή» ζωή, χωρίς ιδιαίτερο μόχθο και άγχος. Το να εργάζεται ο διευθυντής το ίδιο ή και περισσότερο από τους υφισταμένους του τους ήταν αδιανόητο. Από την άλλη μεριά, η πραγματική επιστήμη όπως και η τέχνη μπορούν να συνδυαστούν με πάθος και, κατά συνέπεια, με υπερβατική ευχαρίστηση, μια κατάσταση ευδαιμονική που εξουδετερώνει την κόπωση και το άγχος. Και στην εύλογη ερώτηση του πατέρα μου θα έπρεπε να είχα απαντήσει «άλλο η διεύθυνση μιας δημόσιας υπηρεσίας και άλλο η διακονία της επιστήμης και της τέχνης». Ο Bertrand Russell στο βιβλίο του «Η αναζήτηση της ευτυχίας» είχε αναφερθεί ακριβώς σε αυτό. Η επιστήμη και η τέχνη είναι δυνητικά φορείς ευτυχίας. Η αναζήτηση και εύρεση νοήματος ζωής στην υπηρεσία κάποιου ανώτερου σκοπού, όμως, είναι η πλέον καταλυτική στην απόκτηση της ευδαιμονίας, όπως την όρισε ο Αριστοτέλης. Η επιστήμη και η τέχνη, που συνδυάζονται ιδιαίτερα στην ιατρική, αποτελούν αγωγό προς την ευδαιμονία. Ο ενάρετος βίος τη διευκολύνει, τη συμπληρώνει και την παγιώνει. Φυσικά, η καλή τύχη βοηθάει.

Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ

Η ιατρική της ομοιόστασης και του στρες

Γεώργιος Π. Χρούσος*

Η καθολική και τεράστια σημασία της βιολογίας της ομοιόστασης και του στρες στην ανθρώπινη φυσιολογία και παθολογία εξηγεί γιατί όλες οι βιοϊατρικές επιστήμες αναφέρονται και θα αναφέρονται συχνά σε αυτές τις βασικές, πρωταρχικές, φυσιολογικές και παθοφυσιολογικές έννοιες. Το στρες παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή μας που μπορεί να είναι ωφέλιμος, μερικές φορές σωτήριος, αλλά και βλαπτικός. Δύο είναι τα οργανικά συστήματα μέσω των οποίων το στρες βοηθάει ή βλάπτει τον οργανισμό: το σύστημα του στρες και το ανοσιακό σύστημα –συγκεκριμένα η φλεγμονώδης αντίδραση– δύο αλληλένδετα δίκτυα και προγράμματα του οργανισμού, που ενεργοποιούνται και εκτυλίσσονται μέσα στον χρόνο για να τον βοηθήσουν να υπερνικήσει τα διάφορα στρεσογόνα ερεθίσματα, με το δεύτερο να ενεργοποιείται κυρίως από βλαπτικές, συχνά ξένες, ουσίες λοιμώδεις και μη.
 
Είναι ενδιαφέρον ότι και τα δύο συστήματα λειτουργούν με ημερονύκτιο ρυθμό, που στον ημερόβιο άνθρωπο σημαίνει ενεργοποίηση του συστήματος του στρες τις πρωινές ώρες, και του ανοσιακού συστήματος τις βραδινές. Αυτό συμβαίνει διότι, κατά κανόνα, η δραστηριότητα του ανθρώπου από το βαθύ παρελθόν υπήρξε πάντα πρωινή, ενώ η ανάπαυση και ο ύπνος λάμβαναν χώρα το βράδυ και τη νύκτα. Τις ώρες της δραστηριότητας, ο οργανισμός καταναλίσκει ενέργεια και υφίσταται ιστικές βλάβες, ενώ τις βραδινές ώρες επανακτά και αποθηκεύει την ενέργεια που κατανάλωσε, και διορθώνει τις βλάβες που υπέστη τις πρωινές ώρες. Η φυσιολογικά αυξημένη πρωινή έκκριση της κορτιζόλης υποστηρίζει την εγρήγορση και την κατανάλωση ενέργειας, ενώ η ελαττωμένη παραγωγή της τις βραδινές ώρες επιτρέπει την ανάπαυση και τον ύπνο, την αποθήκευση ενέργειας, και την επιδιόρθωση των πρωινών βλαβών των ιστών. Ο ύπνος είναι απαραίτητος, κυρίως για τον εγκέφαλο, για την επεξεργασία και τακτοποίηση σκέψεων και μνημών της ημέρας και για τον καθαρισμό του εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Για την πλειονότητα των ανθρώπων, 7-8 ώρες ύπνου το 24ωρο είναι αναγκαίες και επαρκείς. Μικρότερη διάρκεια είναι στρεσογόνος από μόνη της, και προκαλεί την επόμενη ημέρα γνωστική δυσλειτουργία και διέγερση της φλεγμονώδους αντίδρασης.

Ο εγκέφαλος του εμβρύου, του προσχολικού παιδιού και του εφήβου είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στο στρες. Ο λόγος είναι ότι στο τρίτο τρίμηνο της κύησης, στα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής, και στην εφηβεία γίνονται μεγάλες αναπτυξιακές αλλαγές στον εγκέφαλο, που μπορούν να επηρεαστούν αρνητικά αν αυτός εκτεθεί σε ισχυρό ή παρατεταμένο στρες. Αυτές συμπεριλαμβάνουν τη ρύθμιση του συναισθήματος –λόγω βλαβών στα συστήματα του στρες και της αμοιβής– αλλά και την ανάπτυξη του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου, όπου εδράζονται τα κέντρα του λόγου και των επιτελικών και εκτελεστικών λειτουργιών του ανθρώπου. Βλάβη στα κέντρα αυτά επηρεάζει αρνητικά τη συνολική διαμόρφωση του ατόμου και της συμπεριφοράς του. Η χειρότερη έκβαση είναι ο «ψυχοπαθητισμός», μια συναισθηματική αναπηρία που αφαιρεί από το άτομο τη «συναισθηματική ενσυναίσθηση», και αυτό που αποκαλούμε «συνείδηση». Περίπου 5%-6% των ανθρώπων μπορεί να πάσχουν από ψυχοπαθητισμό, με αποτέλεσμα να δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στην οικογένεια και στην κοινωνία.

Τα στρεσογόνα ερεθίσματα ποικίλλουν και μπορεί να είναι περιορισμένης διάρκειας, δηλ. οξέα, ή παρατεταμένα, δηλ. χρόνια, και να δρουν μεμονωμένα ή/και συνδυαστικά. Ανεξαρτήτως αιτιολογίας, τα στρεσογόνα ερεθίσματα διεγείρουν το σύστημα του στρες, με σκοπό την επάνοδο της ομοιόστασης. Ευτυχώς, τα οξέα στρεσογόνα ερεθίσματα συνήθως δεν προκαλούν παθολογία, καμιά φορά όμως μπορεί να πυροδοτήσουν νοσηρά επεισόδια σε ανθρώπους που πάσχουν από ελεγχόμενες χρόνιες νόσους ή που έχουν προδιαθεσικούς παράγοντες γι’ αυτές. Αυτές συμπεριλαμβάνουν το άσθμα, το έκζεμα, την κνίδωση, την ημικρανία, τους πονοκεφάλους τάσης, τους γαστρεντερικούς πόνους, όπως και την υπέρταση, ψύχωση, καθώς και καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμία, και στηθάγχη, και εγκεφαλικό επεισόδιο, τα τελευταία πιθανόν θανατηφόρα.
 
Λόγω κυρίως της υπερέκκρισης των χημικών μεσολαβητών του χρόνιου στρες, όπως η κορτιζόλη, προκαλούνται αλλαγές στον εγκέφαλο και στο σώμα, που περιληπτικά μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:

1. Υπερλειτουργία των κέντρων του στρες, υπολειτουργία του κέντρου της αμοιβής και δυσλειτουργία του μετωπιαίου λοβού, που όλα μαζί προκαλούν δυσφορική εγρήγορση ή άγχος, δυσκολία στη σκέψη και μνήμη, και καταθλιπτική συμπτωματολογία.

2. Ελαφρά, αλλά συνεχής και μη χρήσιμη, μάλλον βλαβερή διέγερση συστηματικής φλεγμονής, που έχει ονομαστεί «παρα-φλεγμονή». Αυτή συνοδεύεται από κόπωση, υπεραλγησία, αύξηση των δεικτών φλεγμονής και οξείδωσης, όπως η C-αντιδρώσα πρωτεΐνη, καθώς και αύξηση της πηκτικότητας του αίματος.

3. Σημαντική απώλεια μυϊκής μάζας, δηλαδή σαρκοπενία, οστικής μάζας, δηλαδή οστεοπενία ή οστεοπόρωση, και αύξηση της ενδοκοιλιακής λιπώδους μάζας, δηλ. του μεταβολικά ενεργού λίπους, που έχει ονομαστεί «τοξικό», διότι προκαλεί το λεγόμενο (δυσ)μεταβολικό σύνδρομο, καθώς και τη λιπώδη διήθηση του ήπατος και των σκελετικών μυών, την άπνοια του ύπνου και άλλα προβλήματα υγείας. Εάν κάποιος μελετήσει δείκτες γήρανσης, όπως το μήκος των τελομεριδίων των χρωμοσωμάτων, θα διαπιστώσει σημαντική βιολογική επιτάχυνση του γήρατος στους χρόνια στρεσαρισμένους ανθρώπους.

Οι βιολογικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό μας κατά τη διάρκεια του χρόνιου στρες, εξηγούν, πέραν κάθε αμφιβολίας, τη δημιουργία των ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών νόσων, που αποτελούν τα ονομαζόμενα «χρόνια, μη μεταδιδόμενα νοσήματα», όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, το ως άνω μεταβολικό σύνδρομο, η υπέρταση, οι δυσλιπιδαιμίες, ο διαβήτης τύπου 2 και ο καρκίνος, που σήμερα κατατρύχουν την ανθρωπότητα, και όχι μόνο. Αυτά τα πολύ συχνά νοσήματα ευθύνονται για την πλειονότητα της νοσηρότητας και θνησιμότητας της ανθρωπότητας σήμερα. Αλλά και πέραν αυτών, το στρες αυξάνει την ευπάθεια και σε ορισμένες λοιμώξεις, όπως, στις μέρες μας, η COVID-19, και σε ορισμένους συχνούς καρκίνους, όπως του παχέος εντέρου και του μαστού. Αλλά και στα αυτοάνοσα και αλλεργικά νοσήματα, το στρες παίζει σημαντικό παθογενετικό ρόλο, ιδίως σε περιόδους αποδρομής του, όταν, φυσιολογικά, για ένα χρονικό διάστημα εβδομάδων έως μηνών απενεργοποιείται σε κάποιο βαθμό το σύστημα του στρες και ενεργοποιείται το ανοσιακό σύστημα και η φλεγμονώδης αντίδραση.
 
Σήμερα, περίπου τα δύο τρίτα των ανθρώπων στην ηλικία των 50 ετών πάσχουν από το σύνδρομο «χρόνιου στρες και φλεγμονής», με μερικές ή όλες τις παραπάνω παθολογικές εκδηλώσεις. Η λύση είναι πρόληψη και αντιστροφή των εγκατεστημένων βλαβών, και τα δύο προϊόντα λογικής σκέψης και αλλαγής της συμπεριφοράς. Περισσότερα στην τρίτη και τελευταία επιφυλλίδα.
 
Το άρθρο αποτελεί περιληπτική απόδοση του πρώτου μέρους της τριλογίας διαλέξεων για την επιστήμη και ιατρική της ομοιόστασης και του στρες, και τη συνολική διαχείριση του στρες, στη σειρά διαλέξεων για τη «Φιλοσοφική Διαχείριση του Στρες», Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ, Καινοτόμο Πιλοτικό Πρόγραμμα Ταχύρρυθμης Εκπαίδευσης, Περιφέρεια Αττικής, philodimos.net.

* Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής έδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.

Πηγή: kathimerini.gr

Η επιστήμη της ομοιόστασης και του στρες

Γεώργιος Π. Χρούσος*

Eχοντας εργαστεί στη βιοϊατρική έρευνα για πάνω από τέσσερις δεκαετίες, έφτασα στο τελικό συμπέρασμα, και χωρίς καμία υπερβολή, ότι η σημασία του στρες στην ανθρώπινη φυσιολογία και παθολογία είναι καθολική και τεράστια, και ότι ο έλεγχός του θα μπορούσε να αλλάξει ραγδαία την ανθρώπινη κοινωνία και τον ρουν της ιστορίας της. Αλλά κατ’ αρχάς, ας ορίσουμε το στρες επιστημονικά. Το στρες είναι η διαταραχή της «ομοιόστασης», δηλαδή της δυναμικής μας ισορροπίας, η οποία διατηρείται χρησιμοποιώντας ενέργεια, που είναι κυρίως η τροφή μας. Κάθε απειλή κατά της ομοιόστασής μας είναι ένα «στρεσογόνο ερέθισμα» –που μπορεί να είναι πραγματικό ή αντιλαμβανόμενο– και κάθε διορθωτική κίνηση του οργανισμού μας είναι μια «προσαρμοστική αντίδραση». Οι έννοιες αυτές είναι βασικές και πολύ παλαιές, εκτείνονται πολύ πέραν της ιατρικής και μας έρχονται από την αρχαία Ελλάδα. Σ’ αυτές βασίστηκε η ιπποκρατική ιατρική, σ’ αυτές βασίζεται και η σύγχρονη δυτική ιατρική. Η ομοιόσταση και το ελεγχόμενο διορθωτικό στρες αντανακλούν την υγεία, ενώ το υπερβολικό ή παρατεταμένο (χρόνιο) στρες είναι δυνητικά νοσογόνα.

Κατά τη διάρκεια του στρες, όταν αυτό ξεπεράσει κάποιον ουδό που είναι διαφορετικός για τον κάθε άνθρωπο, ο οργανισμός μας ενεργοποιεί το θεμελιώδες για τη ζωή σύστημα του στρες. Αυτό παράγει χημικούς μεσολαβητές, οι οποίοι αποτελούν μέρος της προσαρμοστικής αντίδρασης και οι οποίοι μας βοηθούν να αντεπεξέλθουμε στην κάθε δυσκολία. Αυτά τα μόρια δρουν στον εγκέφαλο και στο υπόλοιπο σώμα μας, αλλάζοντας τις διανοητικές και φυσιολογικές μας λειτουργίες, έτσι ώστε να υπερβούμε τον σκόπελο του στρεσογόνου ερεθίσματος και να επανέλθουμε στην υγιή ομοιόσταση. Υπάρχουν τρεις δυνατές αρχέγονες αντιδράσεις του οργανισμού μας σε ένα στρεσογόνο ερέθισμα. Η πάλη, η φυγή και το πάγωμα (fight, flight and freezing). Οι δύο πρώτες είναι ενεργητικές, η τρίτη φαινομενικά παθητική, και οι τρεις πολύ σημαντικές για την επιβίωση.

Γενικά, το ελεγχόμενο στρες είναι συνήθως βραχείας διάρκειας και μπορεί να είναι αδιάφορο ή ακόμα και ωφέλιμο (eustress) για τον οργανισμό, ο οποίος βέβαια μετά το στρες επανέρχεται στην πρότερη φυσιολογική του ομοιόσταση. Ας σημειωθεί ότι το ελεγχόμενο στρες βραχείας διάρκειας προκαλεί και διέγερση του συστήματος της αμοιβής, δημιουργώντας αισιοδοξία και κινητοποίηση για την αντιμετώπιση του στρεσογόνου ερεθίσματος. Αντίθετα, το υπερβολικό ή παρατεταμένο στρες πολλές φορές συνδυάζεται με καταστολή του συστήματος της αμοιβής και ψυχική δυσφορία, και μπορεί να βλάψει τον οργανισμό όχι μόνο κατά τη διάρκειά του, αλλά και μετά, όταν αυτό έχει ήδη ξεπεραστεί (distress). Η ικανότητα ενός ανθρώπου να αντιμετωπίζει επιτυχώς το στρες με σχετική ευκολία, τόσο στον βαθμό όσο και στη διάρκεια της προσαρμοστικής αντίδρασης, λέγεται «ψυχοσωματική ανθεκτικότητα» ή, στα αγγλικά, resilience.
Oι κύριοι ορμονικοί μεσολαβητές του στρες, πχ. η κορτιζόλη και οι κατεχολαμίνες νορεπινεφρίνη, επινεφρίνη και ντοπαμίνη, καθώς και άλλοι, που βοηθούν τον οργανισμό να αντεπεξέλθει στο στρες, είναι οι ίδιοι που τον βλάπτουν όταν εκκρίνονται σε υπερβολική ποσότητα ή παρατεταμένα. Η ερώτηση είναι, γιατί; Η απάντηση είναι ότι φτιάχτηκαν για έναν κόσμο αρκετά διαφορετικό από τον σημερινό. Εναν κόσμο με πιο οξέα προβλήματα, που απαιτούσαν κυρίως οξείες προσαρμοστικές αντιδράσεις σε συγκεκριμένα στρεσογόνα ερεθίσματα.


Από τα βάθη των αιώνων, το στρες είναι που καθόρισε, μέσω της γενετικής μας εξέλιξης (evolution), τον σημερινό άνθρωπο ως είδος, με τη φυσιολογία του, τη συμπεριφορά του, ακόμα και την παθολογία του. Δηλαδή, η γενετική και το περιβάλλον μαζί προγραμμάτησαν το είδος μας να είναι έτοιμο για μελλοντικά στρεσογόνα ερεθίσματα, που φυσικά «προβλέφθηκαν» με βάση τη μακρόχρονη εμπειρία του είδους. Ποια ήταν αυτή; Ποιοι πρόγονοί μας πέρασαν επιτυχώς μέσα από τις κύριες «στενωπούς» του στρες του παρελθόντος που είναι οι εξής: ο λιμός, η αφυδάτωση, οι βλαπτικές ουσίες (λοιμώδεις και μη), οι εχθροί, οι τραυματισμοί και η διάσπαση των κοινωνικών δεσμών. Τι προστατευτικές ικανότητες διέθεταν; Μία προς μία η αντιστοιχία τους με την προστατευτική ιδιότητα είναι και η σύγχρονη παθολογία: κατακράτηση θερμίδων = παχυσαρκία, κατακράτηση νερού και ηλεκτρολυτών = υπέρταση, ισχυρή ανοσία = αυτοάνοσες και αλλεργικές παθήσεις, επαγρύπνηση και ελαχιστοποίηση του κινδύνου = άγχος, αϋπνία και κατάθλιψη, προστασία των ιστών = σύνδρομα χρόνιας κόπωσης και πόνου, κοινωνική συνοχή και συνεργασία = όλες οι ανήθικες, ανέντιμες και αντικοινωνικές συμπεριφορές, όπως φανατισμός, ρατσισμός, εθνικισμός, μακιαβελισμός κ.ά. Με λίγα λόγια, όλα τα λεγόμενα «χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα», και όχι μόνον, τα οποία ταλάνιζαν και ταλανίζουν τις ανθρώπινες κοινωνίες.

Ενα εν πολλοίς αντίστοιχο φαινόμενο, που για το άτομο το αποκαλούμε «ανάπτυξη» (development), λαμβάνει χώρα και στη μικρή χρονική κλίμακα μιας ανθρώπινης ζωής ή το πολύ στον χρόνο δύο έως τεσσάρων γενεών. Τα ίδια στρεσογόνα ερεθίσματα «στενωποί» που πλάθουν το είδος πλάθουν, μέσω της επιγενετικής διαδικασίας, και το άτομο, για έναν κόσμο που προβλέπεται σαν άμεσα «στρεσογόνος». Πράγματι, στις ιδιαίτερα ευάλωτες εμβρυϊκή και πρώτη παιδική (προσχολική) ηλικία, καθώς και στην εφηβεία, το περιβάλλον επιτάσσει αλλαγές στον οργανισμό μας, που εγκαθίστανται στο γονιδίωμά μας για μεγάλο χρόνο ή ακόμα και για όλη μας τη ζωή και μας προδιαθέτουν στις σύγχρονες χρόνιες μη μεταδιδόμενες νόσους, και όχι μόνον. Στην επόμενη επιφυλλίδα, αφιερωμένη στην ιατρική της ομοιόστασης και του στρες, θα αναλυθούν οι κοινοί μηχανισμοί, που μέσω της εξέλιξης και της ανάπτυξης, προκαλούν τη σύγχρονη ανθρώπινη παθολογία.

* Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής έδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.

Το άρθρο αποτελεί περιληπτική απόδοση του δεύτερου μέρους της τριλογίας διαλέξεων για την επιστήμη και ιατρική της ομοιόστασης και του στρες, και τη συνολική διαχείριση του στρες, στη σειρά διαλέξεων για τη «Φιλοσοφική Διαχείριση του Στρες», Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ, Καινοτόμο Πιλοτικό Πρόγραμμα Ταχύρρυθμης Εκπαίδευσης, Περιφέρεια Αττικής, philodimos.net.

Πηγή: kathimerini.gr

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡΟΥΣΟΣ: Κάθε ζευγάρι που θέλει να κάνει παιδί πρέπει ναέχει φυσιολογικά επίπεδα βιταµίνης D.

COVID-19, κάπνισμα και διαχείριση του στρες σε παιδιά, εφήβους και νέους

Ο SARS-CoV-2, που προκαλεί την COVID-19, προσβάλλει όχι μόνο ενηλίκους αλλά και παιδιά, εφήβους και νέους. Ομως, στις νεότερες ηλικίες η λοίμωξη είναι συνήθως ασυμπτωματική ή πολύ ελαφριά, και ελάχιστα θανατηφόρα. Αυτό συμβαίνει είτε διότι υπάρχει αντίσταση στην είσοδο και τη διαδικασία πολλαπλασιασμού του ιού, είτε διότι υπάρχει καλή ανταπόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος εναντίον του. Επιπλέον, τα παιδιά, οι έφηβοι και οι νέοι διαθέτουν καλές καρδιοπνευμονικές και ανοσιακές εφεδρείες για την αντιμετώπιση της νόσου, οι οποίες, ως γνωστόν, φθίνουν με την ηλικία. Από την άλλη μεριά, είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι οποιασδήποτε ηλικίας που έχουν ιδιαίτερα αυξημένη ευαλωτότητα στον ιό για γενετικούς ή επιγενετικούς λόγους, κάτι που θα εξηγούσε τη σοβαρή νόσηση σε ορισμένα άτομα μικρής ηλικίας χωρίς εμφανή υποκείμενη νόσο.

Ο θάνατος από την COVID-19 προκαλείται κυρίως από καρδιοαναπνευστική ανεπάρκεια ή/και από τη λεγόμενη «κυτοκινική  καταιγίδα», μια καταστροφική, αχαλίνωτη, γενικευμένη φλεγμονή. Και τα δύο θανατηφόρα φαινόμενα είναι προϊόντα εκτεταμένης λοίμωξης και φλεγμονής, που αντίστοιχα καταστρέφει τις κυψελίδες του πνεύμονα, ή/και προκαλεί πολυ-οργανική ανεπάρκεια και κυκλοφορική καταπληξία (σοκ). Ευτυχώς, αυτού του είδους οι εκδηλώσεις είναι σχετικά σπάνιες στις νεότερες ηλικίες. Πρόσφατα, ένα πολύ σπάνιο, βαρύ φλεγμονώδες σύνδρομο, που μοιάζει με τις νόσους Kawasaki και «τοξική καταπληξία», εμφανίστηκε σε παιδιά κάτω των 12 ετών σε μια περίεργη συσχέτιση με την COVID-19, που σήμερα μελετάται με ιδιαίτερη σπουδή.

Το χρόνιο κάπνισμα, μια σοβαρή χημική και συμπεριφορική εξάρτηση που συνήθως ξεκινάει στα χρόνια της εφηβείας, προοδευτικά ελαττώνει τις καρδιοπνευμονικές εφεδρείες του οργανισμού και, κατά συνέπεια, αυξάνει την ευαλωτότητά του στη νόσο, κάτι που έγινε εμφανές με τις πρώτες κλινικές αναλύσεις της πανδημίας. Οπως όλες οι εξαρτήσεις, το χρόνιο κάπνισμα προκαλεί «νόσο» στο λεγόμενο σύστημα της αμοιβής στον εγκέφαλό μας, που εκφράζεται με χρόνια δυσφορία λόγω πτώσης στην παραγωγή ντοπαμίνης και άλλων ουσιών. Δεν θα υπήρχαμε, εάν δεν είχαμε αυτό το τόσο σημαντικό σύστημα, το οποίο μας αμείβει όταν κάνουμε κάτι θετικό και μας τιμωρεί όταν κάνουμε κάτι αρνητικό, με τελικό σκοπό την επιβίωση και αναπαραγωγή του ατόμου και του είδους.

Από την άλλη μεριά, επίσης δεν θα επιβιώναμε σαν άτομα και σαν είδος, εάν δεν διαθέταμε ένα σύστημα αρωγής για την αντιμετώπιση του στρες και την επαναφορά της ομοιόστασης σε δύσκολες καταστάσεις, το σύστημα του στρες. Είναι αξιοσημείωτο ότι εάν το σύστημα του στρες διεγερθεί για λίγο, για οποιοδήποτε λόγο, στέλνει ταυτόχρονα σήμα στο σύστημα της αμοιβής να παραγάγει ντοπαμίνη, με σκοπό να διεγείρει την αισιοδοξία και να κινητοποιήσει τον οργανισμό, έτσι ώστε να αντιδράσει κάποιος προσαρμοστικά, ανάλογα με το στρεσογόνο ερέθισμα. Προφανώς, είτε πάμε για «μάχη» είτε για «φυγή», χρειαζόμαστε αισιοδοξία και κινητοποίηση, δηλαδή υψηλή ντοπαμίνη. Είναι ενδιαφέρον, όμως, ότι εάν η διέγερση του συστήματος του στρες διαρκέσει παρατεταμένα, πέρα από κάποιο χρονικό διάστημα, το οποίο διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, αντί να διεγείρει, καταστέλλει το σύστημα της αμοιβής και, συνεπώς, προκαλεί τη λεγόμενη «δυσφορία του χρόνιου στρες», η οποία εκφράζεται με διάφορα ψυχολογικά, ψυχοσωματικά και σωματικά συμπτώματα. Ταυτόχρονα με τη δυσφορία, το χρόνιο στρες καταστέλλει σημαντικές λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος και μας κάνει πιο ευάλωτους σε λοιμώξεις.

Η εφηβεία είναι ένα μεταβατικό στάδιο της ζωής, που για διάφορους λόγους, σε περίπου ένα τρίτο των εφήβων, συνοδεύεται από χρόνιο αίσθημα στρες και δυσφορίας. Οι τελευταίοι πιθανώς εκλαμβάνουν τη ζωή τους σαν στρεσογόνα, αισθάνονται δυσφορικοί, και αυτόματα αποζητούν τρόπους ανακούφισης. Υπάρχουν, όμως, καλοί και κακοί τρόποι αντιμετώπισης του στρες και απόκτησης ευχαρίστησης ή ανακούφισης. Οι καλοί συμπεριλαμβάνουν επικοινωνία με φίλους, επαφή με τη φύση, φυσική άσκηση, απόκτηση νέας γνώσης, πνευματικότητα, αλτρουιστικές πράξεις, επιδίωξη της τέχνης, καλά χόμπι, κ.λπ., ενώ οι κακοί εμπερικλείουν τις λεγόμενες «ριψοκίνδυνες», βλαπτικές συμπεριφορές, όπως η χρήση εθιστικών ουσιών, σαν τη νικοτίνη.

Το κάπνισμα, το άτμισμα και άλλες ριψοκίνδυνες συμπεριφορές σε ένα φυσιολογικό άτομο διεγείρουν το σύστημα του στρες και, ταυτόχρονα, το σύστημα της αμοιβής, δηλαδή αρχικά παράγουν ένα αίσθημα παροδικής ευχαρίστησης, ενώ στο χρόνια στρεσαρισμένο άτομο προκαλούν παροδική ανακούφιση. Ομως, όσο προχωράει ο χρόνος και ένα φυσιολογικό άτομο συνεχίζει να καπνίζει, το σύστημα της αμοιβής καταστέλλεται, παράγει λιγότερη ντοπαμίνη και προκαλεί παρατεταμένη δυσφορία. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και ο ψυχολογικά υγιής νέος καπνιστής που συνεχίζει να καπνίζει, σε σύντομο χρονικό διάστημα δεν θα μπορεί να διακόψει το κάπνισμα, εάν επιθυμεί να αποφύγει το αίσθημα της δυσφορίας. Σε αυτή τη φάση, ο άνθρωπος αυτός γίνεται εξαρτημένος από το στρεσογόνο ερέθισμα, σε αυτή την  περίπτωση το κάπνισμα, και αυτόματα το αποζητεί.

Δεδομένου όμως ότι το παρατεταμένο στρες πυροδοτεί αρνητικές ψυχικές και σωματικές εκδηλώσεις, οι ενήλικες και οι έφηβοι με προϋπάρχοντα ψυχολογικά νοσήματα μπορεί να εμφανίσουν προβλήματα συναισθήματος και συμπεριφοράς και ψυχοσωματικά και σωματικά συμπτώματα. Τα πρώτα περιλαμβάνουν αγχώδη και καταθλιπτικά συναισθήματα, όπως άγχος, πανικός, απόσυρση, θυμός, επιθετικότητα, βία, κ.λπ., ενώ τα δεύτερα και τρίτα μπορεί να εμφανιστούν σαν κόπωση, πόνοι, αϋπνία, εφιάλτες κ.ά. Ταυτόχρονα, η επιδίωξη της ανακούφισης από αυτό το στρες μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση ή αναζήτηση νέων συμπεριφορών εξάρτησης, όπως το κάπνισμα και το άτμισμα, με αύξηση της καρδιοπνευμονικής και ανοσιακής ευαλωτότητας στην COVID-19.

Τα πρόσφατα επιβεβλημένα, αλλά απαραίτητα περιοριστικά μέτρα, η απειλή μιας καταστροφικής λοίμωξης, και η συμπαρομαρτούσα οικονομική κρίση στην κοινωνία και στην οικογένεια, αποτελούν πολύ σημαντικούς στρεσογόνους παράγοντες για όλους μας. Γνωρίζουμε ότι το στρες και το άγχος των ενηλίκων διαχέεται στα παιδιά και, συνεπώς, σε όλη την οικογένεια. Αυτό σημαίνει ότι η διαχείριση και ο έλεγχος του στρες σε όλους αποτελούν το κλειδί για τη γαλήνη και τη σωστή λειτουργία μιας οικογένειας και κατ’ επέκταση της κοινωνίας.

Για την προστασία των παιδιών και εφήβων και όλης της οικογένειας, τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν είναι η «λογική» κοινωνική επικοινωνία εντός και εκτός της οικογένειας, η τήρηση κανονικού ημερησίου προγράμματος στον ύπνο, γεύματα, καθημερινή υγιεινή, και σωματική άσκηση, η διατήρηση επαρκούς φυσικής απόστασης από νοσούντες ή πιθανόν νοσούντες, ο περιορισμός στην «κατανάλωση» πληροφορίας, η προσφορά βοήθειας σε άλλους, και η αναζήτηση βοήθειας από επαΐοντες και ειδικούς. Φυσικά, οι μαθητές πρέπει να παρακολουθούν τακτικά το σχολικό τους πρόγραμμα και να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Και πάνω απ’ όλα μια συμβουλή για όλους: χρησιμοποιήστε τους καλούς τρόπους για τη διαχείριση του στρες, όχι τους κακούς!

* Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής έδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.

 

Πηγή: kathimerini.gr

Οκτώ Ελληνες μεταξύ των επιστημόνων με τη σημαντικότερη επιρροή παγκοσμίως

Οκτώ καθηγητές και ερευνητές του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών περιλαμβάνονται στην κατάταξη Highly Cited Researchers (h>100), της Webometrics.

Ο εν λόγω πίνακας συντάσσεται δύο φορές κάθε χρόνο, με βάση τις πληροφορίες των δημόσιων προφίλ Καθηγητών και Ερευνητών Πανεπιστημίων στο Google Scholar. Καταγράφει καθηγητές και Ερευνητές Πανεπιστημίων οι οποίοι με το συγγραφικό και ερευνητικό τους έργο έχουν ασκήσει σημαντική επιρροή στην επιστήμη διαχρονικά.

Η επικαιροποιημένη κατάταξη που δημοσιεύθηκε στις 2 Μαΐου αφορά στοιχεία που συλλέχθηκαν την τελευταία εβδομάδα του Απριλίου 2020.

Περιλαμβάνει 4,167  Highly Cited Researchers, δηλαδή ερευνητές με h-index > 100.  Με άλλα λόγια ερευνητές οι οποίοι έχουν τουλάχιστον 100 ερευνητικές εργασίες που έχουν παρατεθεί ως έγκυρη αναφορά από το λιγότερο 100 ερευνητές στις δικές τους εργασίες.

Αποτελεί ιδιαίτερη διάκριση για το ερευνητικό έργο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και ειδικότερα για το ερευνητικό δυναμικό της Ιατρικής Σχολής  του Ιδρύματος, η συμμετοχή των οκτώ μελών ΔΕΠ και ερευνητών.

Οι οκτώ καθηγητές και ερευνητές του ΕΚΠΑ με την σημαντική ερευνητική επίδραση παγκοσμίως είναι ο καθηγητής Γεώργιος Χρούσος με h-index 190 και 152.817 ετεροαναφορές, ο καθηγητής Δημήτρης Τριχόπουλος+ με h-index 156 και 103.407 ετεροαναφορές,  η Καθηγήτρια Αντωνία Τριχοπούλου με h-index 135 και 100.600 ετεροαναφορές, ο Καθηγητής και Πρύτανης του Ιδρύματος Μελέτιος – Αθανάσιος Δημόπουλος με h-index 131 και 79.957 ετεροαναφορές, ο Καθηγητής Χριστόδουλος Στεφανάδης με h-index 114 και 69.928 ετεροαναφορές, ο Καθηγητής Γεράσιμος Φιλιππάτος με h-index 113 και 166.777 ετεροαναφορές,  ο Καθηγητής Χαράλαμπος Μουτσόπουλος με h-index 111 και 51.209 ετεροαναφορές,  και ο Καθηγητής Μαρίνος Δαλάκας με h-index 111 και 45.327 ετεροαναφορές.

Οι καθηγητές και ερευνητές του εν λόγω πίνακα,  είτε είναι εν ζωή είτε όχι, κατατάσσονται με φθίνοντα βαθμό  με αναφορά του Πανεπιστημίου στον οποίο ανήκουν. Το πρώτο κριτήριο κατάταξης είναι το h-index,  και το δεύτερο κριτήριο o συνολικός αριθμός ετερεοαναφορών.

Στην κατάταξη του 2020, όπως προαναφέραμε  εμφανίζονται 4167  ερευνητές και καθηγητές από όλο τον κόσμο. Πρώτος στον πίνακα είναι ο γνωστός Φιλόσοφος, Ψυχολόγος και  Καθηγητής του Collège de France Μισέλ Φουκώ (1926-1984) με h-index 296 και 1.026.230 ετεροαναφορές.

Πηγή: skai.gr

Η βιταμίνη D στην εποχή του κορωνοϊού και όχι μόνον

Γεώργιος Π. Χρούσος*

Γνωρίζοντας τις πολλαπλές δράσεις της βιταμίνης D στο ανοσοποιητικό μας σύστημα και τη φλεγμονή, καθώς και τον πιθανό προστατευτικό ρόλο που φαίνεται να έχει στις χειμερινές πνευμονικές λοιμώξεις, όπως η γρίπη, και σε αλλεργικά και αυτοάνοσα νοσήματα, όπως αντίστοιχα το άσθμα και η σκλήρυνση κατά πλάκας, θεώρησα ότι είναι σημαντικό να επιστήσω την προσοχή μας σε πιθανή θωράκιση της υγείας μας από τον SARS-CoV-2 από αυτή την αρχέγονη βιταμίνη.

H βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή στερόλη που κυκλοφορεί στη φύση και ευρίσκεται στα φυτά ως D2 και στα ζώα ως D3. Παίζει σημαντικό ρόλο σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, ρυθμίζοντας τη λειτουργία πολλών από τα γονίδιά τους. Ανήκει στις λεγόμενες πυρηνικές ορμόνες, που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της ζωής. Η βιταμίνη D, όπως και άλλες πυρηνικές ορμόνες, π.χ., η κορτιζόλη, τα ανδρογόνα και τα οιστρογόνα, επηρεάζει την λειτουργία πάνω από 5% του ανθρώπινου γονιδιώματος των περίπου 44.000 γονιδίων, ήτοι πάνω από 2.200 γονίδια. Είναι ενδιαφέρον ότι οι πολλές αλλαγές που παρατηρήθηκαν δεν ήταν δραματικές, και αυτό ίσως εξηγεί γιατί σε μελέτες θεραπείας με βιταμίνη D, οι κλασικοί μεμονωμένοι βιο-δείκτες διαφόρων νόσων επίσης δεν δείχνουν δραματικές αλλαγές. Δηλαδή, η αναπλήρωση της βιταμίνης D για τη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων επηρεάζει πάρα πολλούς παράγοντες, αλλά από λίγο.

Μάθαμε ότι η βιταμίνη D υπάρχει και είναι σημαντική για την υγεία, με την πρώτη θεραπεία της ραχίτιδας το 1922, και, αργότερα, της οστεομαλάκυνσης στους ενηλίκους. Η σημασία της βιταμίνης D στον μεταβολισμό και στην υγεία των οστών είναι αδιαμφισβήτητη. Αλλά η πλειάδα των γονιδίων που επηρεάζει ξεπερνά κατά πολύ τα γονίδια που έχουν να κάνουν με τα οστά. Πράγματι, επηρεάζει και γονίδια που εμπλέκονται στον γενικό μεταβολισμό, καθώς και στη λειτουργία του κεντρικού νευρικού, καρδιαγγειακού, και ανοσοποιητικού συστήματος, μεταξύ άλλων. Δεν υπάρχει ιστός στο σώμα μας που να μην έχει υποδοχείς για τη βιταμίνη D και η πολυσχιδής δράση της σε όλα τα συστήματα του οργανισμού επαληθεύεται και από την επίδρασή της στο πρωτέωμα του ανθρώπινου πλάσματος. Ομαλοποίηση των επιπέδων βιταμίνης D ασθενών με υποβιταμίνωση D οδήγησε σε αλλαγές των επιπέδων σε περίπου 400 από τις πάνω από 4.000 πρωτεΐνες που φυσιολογικά ανιχνεύονται στην κυκλοφορία. Εχουν δημοσιευθεί πολλές μελέτες που δείχνουν ότι χαμηλά επίπεδα 25-υδροξυ-βιταμίνης D στο αίμα, δηλαδή η υποβιταμίνωση D, σχετίζονται με σοβαρές παθολογίες έξω από το σκελετικό σύστημα: Αυτές συμπεριλαμβάνουν όλα τα λεγόμενα «χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα», δηλαδή παχυσαρκία, αντίσταση στην ινσουλίνη, δυσανοχή στην γλυκόζη, διαβήτη τύπου 2, δυσλιπιδαιμία, υπέρταση, καρδιαγγειακή νόσο, αυτο-άνοσες και αλλεργικές παθήσεις, κατάθλιψη, καθώς και ορισμένες λοιμώξεις και καρκίνοι. Υποβιταμίνωση D στην έγκυο επίσης σχετίζεται με επιπλοκές της κύησης και της γέννησης, όπως διαβήτης και υπερτασικές εκδηλώσεις της κύησης, πρόωρος τοκετός, επιπλοκές του τοκετού και πιθανά προβλήματα με το βρέφος και το παιδί.

Η βιταμίνη D επηρεάζει τη φυσική και ειδική ανοσία του οργανισμού και αυξάνει την προστατευτική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος στους πνεύμονες και άλλα όργανα από τη φλεγμονή, καταστέλλοντας κυρίως την κυτταρική ανοσία. Στη νόσο COVID-19 δεν έχουν ακόμα δημοσιευθεί δεδομένα που να συσχετίζουν την υποβιταμίνωση D με τη νόσο και τις εκδηλώσεις της, όμως, μελέτες έχουν ήδη αρχίσει. Σημειωτέον, πολλές πνευμονικές λοιμώξεις λαμβάνουν χώρα τον χειμώνα, όταν τα επίπεδα της βιταμίνης D είναι φυσιολογικά πιο χαμηλά από το καλοκαίρι, ενώ αυτές αυξάνονται προοδευτικά με την ηλικία, αντιστρόφως ανάλογα από τα επίπεδα της βιταμίνης, τα οποία ελαττώνονται με τα χρόνια λόγω προϊούσας κακής απορρόφησης της βιταμίνης από το γαστρεντερικό σύστημα. Επιπλέον, οι εποχιακές πνευμονικές λοιμώξεις αυξάνονται αντιστρόφως ανάλογα με τον βαθμό της παχυσαρκίας, όπως αυτή εκφράζεται με τον δείκτη μάζας σώματος (BMI). Μεγάλη προοπτική μελέτη στην Ιρλανδία δείχνει ελάττωση των χειμερινών πνευμονικών λοιμώξεων, όπως η γρίπη, σε ηλικιωμένους που λαμβάνουν βιταμίνη D. Oι παραπάνω συσχετίσεις προφανώς δεν σηματοδοτούν αιτιακή σχέση, όμως, χωρίς αμφιβολία, χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D είναι προάγγελος κακών συμβαμάτων στην υγεία μας.

Η βιταμίνη D προσλαμβάνεται με την τροφή και αποθηκεύεται στο λίπος ως πρόδρομος ανενεργός ουσία ή προβιταμίνη, ή ήδη ενεργοποιημένη από ζωικές τροφές. Για να γίνει πλήρως δραστική, η προβιταμίνη ενεργοποιείται στο δέρμα χρησιμοποιώντας ενέργεια που προσλαμβάνεται από την υπεριώδη ακτινοβολία Β του ήλιου (UVB). Στη συνέχεια, μεταβαίνει στο ήπαρ, όπου υδροξυλιώνεται στη θέση 25 και γίνεται 25-υδροξυ-βιταμίνη D, και κυκλοφορεί στο αίμα, όπου και τη μετράμε ως βιο-δείκτη έλλειψης, ανεπάρκειας ή επάρκειας βιταμίνης D. Aπό τις δύο μορφές της βιταμίνης D3 ή D2, η πρώτη έχει καλύτερη βιοδιαθεσιμότητα στον οργανισμό μας από τη δεύτερη, και γι’ αυτό η θεραπεία συνήθως γίνεται με βιταμίνη D3.

Στην πατρίδα μας, τα υπάρχοντα δεδομένα δείχνουν ξεκάθαρα ότι πάνω από 50% των κατοίκων όλων των ηλικιών πάσχουν από υποβιταμίνωση D. Γνωρίζουμε από πρόσφατη τυχαιοποιημένη μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, ότι η πρόσληψη βιταμίνης D στην πατρίδα μας είναι πολύ χαμηλή, κατά μέσον όρο το 1/7 της απαιτούμενης. Συνεπώς, παρά την αφθονία ηλιακού φωτός που διαθέτουμε, ακόμα και αν κάποιος εκτίθεται στον ήλιο τουλάχιστον 20-30 λεπτά την ημέρα, όπως είναι η γενική σύσταση, η ανεπαρκής πρόσληψη της προβιταμίνης και βιταμίνης D από τις τροφές προδιαθέτει σε υποβιταμίνωση.

Ο καιρός καλυτερεύει, τα εμβόλια κατά του SARS-CoV-2 είναι καθ’ οδόν, τα φάρμακα και άλλες θεραπείες για τη νόσο όλο και βελτιώνονται, ενώ ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν αποκτήσει ανοσία αυξάνεται παγκόσμια. Ανεξαρτήτως των παραπάνω, όμως, η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης D είναι, κατά τη γνώμη μου, μια σοφή προληπτική πράξη, δεδομένου ότι είναι ένας πολύ εύκολος τρόπος για να προστατευθούμε από μία πλειάδα νόσων, πιθανόν συμπεριλαμβανομένης και της νόσου COVID-19. Η ελληνική παροιμία «φύλαγε τα ρούχα σου για να έχεις τα μισά» σίγουρα ισχύει στην περίπτωση της βιταμίνης D.

* Ο Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας. Επικεφαλής έδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.

 

Πηγή: kathimerini.gr

Θεραπεία για τις… ασθένειες του ΕΣΥ

Δημιουργήθηκε για να εξασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση των πολιτών στις δομές υγείας και την άσκηση ιατρικής που θα καθορίζεται από όσα χρειάζονται για την περίθαλψη του ασθενούς, όχι από την οικονομική του κατάσταση. Από το ξεκίνημά του, τα εμπόδια ήταν πολλά. Ο Παρασκευάς Αυγερινός, πρώην υπουργός Υγείας και κύριος εισηγητής του ιστορικού νόμου 1397 με τον οποίο θεσμοθετήθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας το 1983, αποκαλύπτει στο βιβλίο του «Η αλλαγή τελείωσε νωρίς» (Εστία, 2013) τις μάχες που έδωσε για να ψηφιστεί ο νόμος και τις αντιδράσεις που αντιμετώπισε ακόμη και από «συντρόφους» του στο ΠΑΣΟΚ.

«Η εφαρμογή ενός διαρθρωμένου ΕΣΥ συγκρούεται αναπόφευκτα με εγκατεστημένα συμφέροντα, που προσπαθούν να αποτρέψουν ριζοσπαστικές και ανθρωποκεντρικές παρεμβάσεις», γράφει.

Τριάντα επτά χρόνια μετά, η χώρα διαθέτει ένα δίκτυο σύγχρονων νοσοκομείων, εξειδικευμένων μονάδων και υπηρεσιών με υψηλού επιπέδου επιστημονικό, νοσηλευτικό, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό. Ομως, παρά τις νομοθετικές και διαρθρωτικές παρεμβάσεις που κατά καιρούς έγιναν, εξακολουθεί να εμφανίζει σοβαρά προβλήματα – στην οργάνωση, στη λειτουργία και, εντέλει, στην αποτελεσματικότητά του. Στη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης, στα θεσμικά «κουσούρια» του ΕΣΥ (κομματική λογική, οργανωτική ανεπάρκεια, απουσία μηχανισμών ελέγχου, έλλειψη αξιολόγησης στελεχών) προστέθηκε η οικονομική δυσπραγία (υποχρηματοδότηση, ελλείψεις σε υγειονομικό προσωπικό, φάρμακα και αναλώσιμα).

Κι έπειτα ενέσκηψε ο κορωνοϊός. Το ΕΣΥ άντεξε την πίεση, οι άνθρωποί του είναι πλέον οι «ήρωες πίσω από τις μάσκες». «Η ανταμοιβή τους είναι αξιακή μας υποχρέωση», δήλωσε την περασμένη Κυριακή στην «Κ» ο υπουργός Υγείας, Βασίλης Κικίλιας. «Με απόφαση του πρωθυπουργού, έχουν λάβει έκτακτη οικονομική ενίσχυση, ενώ μελετώνται και άλλοι τρόποι επιβράβευσής τους». Μια έκτακτη οικονομική ενίσχυση είναι κάτι – το ελάχιστο που οφείλει η πολιτεία σε όσους ξεπέρασαν τον εαυτό τους και τις αντοχές τους για να προσφέρουν σε αυτόν τον «πόλεμο». Ομως η πρόκληση είναι άλλη: να χτυπηθεί η παθογένεια του ΕΣΥ –η οποία δεν μπόρεσε να θεραπευθεί μέσα από τις μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν μέχρι σήμερα– στον πυρήνα της. Ωστε να είναι το ΕΣΥ έτοιμο να αντιμετωπίσει όχι μόνον το πιθανό δεύτερο κύμα της COVID-19 ή την επόμενη πανδημία, αλλά να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ελληνικού λαού, όπως οφείλει, τις επόμενες δεκαετίες.

Ζητήσαμε από τέσσερις ανθρώπους που το γνωρίζουν καλά να μας πουν τι θα άλλαζαν. Την ανάγκη να υπάρξει «ανανέωση του προσωπικού, ώστε να εμπλουτιστεί με νεότερες γενιές, που θα συνεισφέρουν σε γνώση και τεχνογνωσία», τονίζει η Αναστασία Κοτανίδου, καθηγήτρια Πνευμονολογίας – Εντατικής Θεραπείας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ. Για «ανακατανομή πόρων και δυνατοτήτων» κάνει λόγο ο Βασίλειος Μπέκος, διευθυντής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών και στη Βιοκλινική Αθηνών. «Ανθρωπισμός, δικαιοσύνη, οικονομία, ετοιμότητα, όλα να εξυπηρετούνται από ένα σύστημα υγείας που θα λειτουργεί σαν δίχτυ ασφαλείας για όλους, ειδικά τους πιο ευάλωτους», λέει ο Γεώργιος Χρούσος, ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ. «Το πρόβλημα δεν είναι εύκολο», αναγνωρίζει ο πρώην υπουργός Υγείας Αλέκος Παπαδόπουλος, «αλλά τώρα πια πρέπει να επιλυθεί. Με βάση τις σημερινές ανάγκες και όχι με τις αναμνήσεις, τις φοβίες και τις εμμονές της γενιάς μας, που ακόμη μας κατατρύχουν».

Αλέκος Παπαδόπουλος*: Να αλλάξει το παρωχημένο οργανωτικό

Πέρασαν τριάντα έξι χρόνια από την ίδρυση του ΕΣΥ και είκοσι από το σχετικά σύντομο πέρασμά μου από το υπουργείο Υγείας. Παρακολουθώντας τις εξελίξεις στον χώρο της υγείας από ψύχραιμη απόσταση, καταλήγω στα εξής:

Εγιναν πολλές βελτιώσεις στο σύστημα, κυρίως στις κτιριακές υποδομές και στην προμήθεια σύγχρονου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού. Μπορεί να διακρίνει κανείς και άλλες σημαντικές βελτιώσεις και σοβαρές προσπάθειες από όλες τις κυβερνήσεις. Παρ’ όλα αυτά, το ΕΣΥ δεν προχώρησε και δεν προσαρμόστηκε.

Το κυριότερο πρόβλημα του τομέα υγείας στη χώρα μας είναι το παρωχημένο οργανωτικό. Αυτό προέκυψε από την έλλειψη σαφούς φιλοσοφίας και ενός πνεύματος που να καθοδηγεί τον αέναο εκσυγχρονισμό του συστήματος. Ενα πνεύμα που θα διέλυε τις καθηλωτικές μεταπολιτευτικές εμμονές και τα φωλιασμένα στερεότυπα που γεννήθηκαν σε άλλες πολιτικές και κοινωνικές ατμόσφαιρες.

Η ανασυγκρότηση του ΕΣΥ πρέπει να αρχίσει και να ολοκληρωθεί το συντομότερο. Οι δημογραφικές εξελίξεις τα αμέσως επόμενα χρόνια θα ασκήσουν μεγαλύτερη πίεση στα συστήματα υγείας από ό,τι στα συστήματα συντάξεων. Τότε θα χρειαστεί σημαντική αύξηση των κρατικών δαπανών για την υγεία. Ας μην αυτοπαρηγορούμαστε λόγω κορωνοϊού. Η όποια αύξηση κρατικών δαπανών για την υγεία, με το σημερινό σύστημα, δεν πρόκειται να οδηγήσει σε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα βελτίωσης των παρεχομένων υπηρεσιών. Ενώ, αντίθετα, μια εκ βάθρων ανασυγκρότηση του συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε θεαματικές βελτιώσεις απόδοσης, με σχεδόν τα ίδια επίπεδα χρηματοδότησης.

10 απαραίτητες τομές

Εντελώς ενδεικτικά θα έπρεπε:

• Να υιοθετηθεί αρχή ότι τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου είναι σε ένα βαθμό κατάλληλα για την άσκηση εποπτείας ή αναδιανεμητικών λειτουργιών αλλά όχι παραγωγικών διαδικασιών.

• Να ενισχυθεί ο εποπτικός και επιτελικός ρόλος του υπουργείου Υγείας με στόχο τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας, τη θέσπιση αυστηρών μηχανισμών εποπτείας και πιστοποιήσεων των προσφερομένων υπηρεσιών από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς. Αυτό απαιτεί ένα σύγχρονο, ολιγομελές υπουργείο για την παραγωγή μόνο πολιτικών υγείας (policies) με περίπου 200 εξειδικευμένους υπαλλήλους και μόνο περίπου 20 κλασικούς διοικητικούς υπαλλήλους, όπως συμβαίνει σήμερα παντού.

• Για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των κρατικών νοσοκομείων να μετατραπούν σε Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με εγκατάσταση σύγχρονων λογιστηρίων, συστημάτων διοικητικής πληροφόρησης και εταιρικής διακυβέρνησης. Να επανέλθουν, αντί των σημερινών Δ.Σ., συμβούλια διοίκησης με μέλη μέσα από τα στελέχη των νοσοκομειακών ιδρυμάτων και επιλογές πραγματικών μάνατζερ και όχι εμβαπτισμένων.

• Να δημιουργηθούν ισχυρές περιφερειακές διοικήσεις υγείας.

• Να καθιερωθεί νέο σύστημα αξιοπρεπών αμοιβών με κριτήρια απόδοσης.

• Να καταργηθούν τα κρατικά τιμολόγια για τα νοσήλια και να γίνει πλήρης εφαρμογή πληρωμών με βάση τα DRGs.

• Οι προσωπικοί γιατροί να λειτουργούν ως gate keepers και η πρόσβαση των ασθενών στις υπηρεσίες υγείας να γίνεται μέσω ηλεκτρονικού συστήματος ιατρικών επισκέψεων.

• Να αυξηθούν οι μονάδες αυξημένης φροντίδας με αντίστοιχο περιορισμό πλεοναζουσών κλινών διαφόρων κλινικών.

• Να καταργηθεί το πολυδιευθυντικό σύστημα και να επανέλθουν οι βαθμίδες υποδιευθυντών και επιμελητών.

• Να δημιουργηθούν Συμπράξεις Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα Υγείας ανάμεσα στον ΕΟΠΥΥ, στον ιδιωτικό τομέα υγείας και στην ασφαλιστική αγορά, με προσαρμογή του αντίστοιχου γαλλικού μοντέλου. Το πρόβλημα δεν είναι εύκολο, αλλά τώρα πια πρέπει να επιλυθεί. Με βάση τις σημερινές ανάγκες και όχι με τις αναμνήσεις, τις φοβίες και τις εμμονές της γενιάς μας, που ακόμη μας κατατρύχουν. Απαιτούνται όμως μεγάλες πειθαρχίες στον σχεδιασμό και στα προγράμματα και υποπρογράμματα εφαρμογής της μεταρρύθμισης. Με μέθοδο και ικανότητα μετασχηματισμού των αντιθέσεων και των αντιφάσεων που υπάρχουν στο σημερινό σύστημα. Χωρίς ανώφελους επικοινωνισμούς γι’ αυτούς που θα την επιχειρήσουν, γιατί όταν προσπαθείς να κερδίσεις τις εντυπώσεις, χάνεις τις υποθέσεις.

* Ο κ. Αλέκος Παπαδόπουλος έχει διατελέσει υπουργός Υγείας, Εσωτερικών και Οικονομικών.

Αναστασία Κοτανίδου*: Αντιμετώπιση της «γήρανσης» του υγειονομικού προσωπικού

Ο σκοπός ενός συστήματος υγείας είναι η αντιμετώπιση των αναγκών υγείας και φροντίδας του πληθυσμού σε όλο το φάσμα της φροντίδας. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα νοσοκομεία του ΕΣΥ είναι οι μεγάλες ελλείψεις σε μη ιατρικό προσωπικό, και κυρίως σε νοσηλευτές.

Πολλά τμήματα λειτουργούν με νοσηλευτικό προσωπικό κάτω από τα όρια ασφαλείας, ενώ άλλα, μεταξύ των οποίων και ορισμένα ιδιαίτερα σημαντικά, όπως μονάδες εντατικής θεραπείας, δεν λειτουργούν καθόλου λόγω έλλειψης προσωπικού. Στους γιατρούς, είναι απαραίτητη η εφαρμογή του θεσμού της «πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης» μόνο στους διευθυντές-συντονιστές με βελτιωμένες αποδοχές και με δυνατότητα παροχής αμειβόμενου ιδιωτικού έργου εντός του νοσοκομείου.

Για τους υπόλοιπους γιατρούς, να παρέχεται η δυνατότητα πλήρους αλλά όχι αποκλειστικής απασχόλησης, για να μπορούν να απασχολούνται σε δύο ή περισσότερα νοσοκομεία με βάση επιμέρους συμβόλαια εργασίας.

Το θέμα της «γήρανσης» του υγειονομικού πληθυσμού είναι επίσης σε προτεραιότητα, διότι η μαζική έξοδος του διευθυντικού δυναμικού σώματος των γιατρών του ΕΣΥ, σε συνδυασμό με τη μετανάστευση των νέων γιατρών, έχουν ως αποτέλεσμα ένα στρώμα γιατρών μέσα στο ΕΣΥ το οποίο βρίσκεται σε ακραία επαγγελματική κόπωση. Δηλαδή δεν υπάρχει μηχανισμός ανανέωσης του προσωπικού ώστε να εμπλουτιστεί με νεότερες γενιές, που δεν «θα βγάλουν απλώς τη δουλειά», αλλά θα συνεισφέρουν σε νέα γνώση και τεχνογνωσία.

Ιδού μερικές ακόμη παρεμβάσεις και αλλαγές, που είναι απολύτως απαραίτητες:

• Αποτελεσματικότερη διαχείριση των περιστατικών εντός του νοσοκομείου και μείωση των άσκοπων εισαγωγών από περιστατικά που μπορούν να αντιμετωπιστούν σε πρωτοβάθμιο επίπεδο.

• Ανάπτυξη εναλλακτικών δομών νοσηλείας, όπως για παράδειγμα οι μετανοσοκομειακές υπηρεσίες και η κατ’ οίκον νοσηλεία.

• Μηχανισμοί αξιολόγησης, ελέγχου και ποιότητας σε όλα τα επίπεδα του ΕΣΥ.

• Ενίσχυση και αναβάθμιση του νοσηλευτικού δυναμικού με νέα προγράμματα σπουδών και βελτιωμένες αποδοχές.

• Αμεση ανάπτυξη ειδικών μονάδων όπως οι μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) και οι μονάδες αυξημένης φροντίδας (ΜΑΦ).

• Δυνατότητα απογευματινών ιατρείων και για τους γιατρούς των ΜΕΘ.

• Δυνατότητα στους γιατρούς των ΜΕΘ για εξάσκηση της βασικής τους ειδικότητας για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, προς αποφυγήν του burnout.

• Ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων διά βίου εκπαίδευσης για όλα τα στελέχη των μονάδων του ΕΣΥ.

• Υιοθέτηση ενός εξωτερικού συστήματος διασφάλισης της ποιότητας, που θα εξασφαλίζει ότι οι υποδομές ικανοποιούν τις απαιτήσεις και τα διεθνή πρότυπα λειτουργίας.

• Δημιουργία ειδικής επιτροπής για τον καθορισμό των προδιαγραφών παροχής υπηρεσιών και λειτουργίας, των αναγκών πληροφόρησης και των απαιτήσεων υποβολής εκθέσεων για τα νοσοκομεία και την προώθηση της κουλτούρας συμμόρφωσης με τη διαδικασία διαπίστευσης.

• Εγκαθίδρυση συστήματος ελέγχου μέσω της καταγραφής και παρακολούθησης των δεικτών ποιότητας, όπως η ενδονοσοκομειακή θνητότητα, τα ποσοστά επιπλοκών και τα ποσοστά επανεισαγωγών εντός 30 ημερών, στο πλαίσιο του συστήματος του υπουργείου Υγείας.

• Δίκτυο νοσοκομείων (hospital network) με προγραμματικές συμφωνίες μεταξύ νοσοκομείων και κοινό, ενδεχομένως, μάνατζμεντ.

• Μετατροπή των νοσοκομείων σε Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου και υπαγωγή τους ως θυγατρικών σχημάτων στις υγειονομικές περιφέρειες (ως Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου) ανά ΥΠΕ. Η νέα νομική μορφή των κρατικών νοσοκομείων θα δώσει τη δυνατότητα να υπερβούν τις αγκυλώσεις του ενιαίου μισθολογίου του Δημοσίου και να θεσπίσουν κίνητρα οικονομικής και κλινικής αποδοτικότητας, τα οποία θα διαφοροποιήσουν τις αμοιβές των γιατρών, των νοσηλευτών και των διοικητικών υπαλλήλων, με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας.

• Ψηφιοποίηση – έλεγχος – παρακολούθηση του παραγόμενου έργου.

• Ελεγχος – τιμολόγηση παρεχομένων υπηρεσιών σε πραγματικό χρόνο.

• Δημιουργία ειδικών κέντρων μετανοσοκομειακής φροντίδας με Συμπράξεις Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα για αποσυμφόρηση ΜΕΘ και ορόφων, μείωση κόστους νοσηλείας και καλύτερες συνθήκες αποκατάστασης των ασθενών.

* Η κ. Αναστασία Κοτανίδου είναι καθηγήτρια Πνευμονολογίας – Εντατικής Θεραπείας στην Α΄ Πανεπιστημιακή Κλινική Εντατικής Θεραπείας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας.

Γεώργιος Π. Χρούσος*: Κλινική αριστεία με δείκτες απόδοσης


Στη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης, στα θεσμικά «κουσούρια» του ΕΣΥ (κομματική λογική, οργανωτική ανεπάρκεια, απουσία μηχανισμών ελέγχου, έλλειψη αξιολόγησης στελεχών) προστέθηκε η οικονομική δυσπραγία (υποχρηματοδότηση, ελλείψεις σε υγειονομικό προσωπικό, φάρμακα και αναλώσιμα). INTIME NEWS

Η σοφή ρήση ουδέν κακόν αμιγές καλού ταιριάζει στη σημερινή κατάσταση της χώρας, όπως και σε κάθε κρίση. Η πανδημία του SARS-CoV-2 έχει κόστος για την πατρίδα μας, αλλά και πιθανά παράπλευρα οφέλη. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας βρέθηκε άξιος αρωγός στην προσπάθεια του κράτους να διαχειριστεί την κρίση και θα ωφεληθεί από αυτή για το καλό όλων.

Η ίδρυση και λειτουργία του ελληνικού ΕΣΥ ήταν ένα τεράστιο βήμα μπροστά, από πολλές πλευρές. Για περίπου δύο δεκαετίες έζησα μέσα σε αυτό και είχα την ευκαιρία να το εκτιμήσω εκ των έσω, και πριν και μετά την οικονομική κρίση. Είχα την τύχη να υπηρετήσω σε ένα από τα καλύτερα κομμάτια του, το Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία». Προβλήματα υπήρχαν και επιτάθηκαν με την οικονομική κρίση, όπως σε όλο το ΕΣΥ, και είναι γνωστά, με κύρια την υποχρηματοδότηση, υποστελέχωση και ανισοκατανομή προσωπικού και πόρων, κακά που μπορούν να διορθωθούν. Από την άλλη μεριά, όμως, πολλά καλά συνέβησαν, όπως μηχανογράφηση, δικτύωση, έλεγχος των εξόδων, προσθήκη σύγχρονων ειδικών μονάδων, ανακαινίσεις, εξοπλισμοί. Θα ήθελα να δώσω συνοπτικά μερικές ιδέες για τη βελτίωση της λειτουργίας του ΕΣΥ, σύμφωνα με τις εμπειρίες μου εκτός και εντός του συστήματος.

Η αποστολή του ΕΣΥ είναι η παροχή άριστων υπηρεσιών υγείας στους κατοίκους της χώρας και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με χρηστή οικονομική, διοικητική και νομική διαχείριση, αξιοποίηση νέων τεχνολογιών αιχμής, θέσπιση εξειδικευμένων πρωτοκόλλων παροχής φροντίδας για όλους τους ειδικούς πληθυσμούς, και για την εμπέδωση της κλινικής αριστείας. Το κράτος παρέχει την απαιτούμενη οικονομική υποστήριξη και ασκεί δίκαιη και εμπεριστατωμένη μακρο –και όχι μικρο– διαχείριση. Πολλές από τις βελτιώσεις που προτείνονται παρακάτω έχουν μικρό ή μηδενικό κόστος:

Βελτιωμένη μηχανογράφηση εξόδων – εσόδων, εφαρμογή ορκωτού ελέγχου, αξιοποίηση έμπειρων στελεχών του χώρου ως συμβούλων, που επιλέγονται με βάση την αριστεία. Πλήρης, λεπτομερής καταγραφή και περιοδική αξιολόγηση του προσωπικού και εναργέστερη θέσπιση νομικού πλαισίου αστικών, διοικητικών ή/και ποινικών ευθυνών, συμπεριλαμβανομένης της σύγκρουσης συμφερόντων ως στοιχείου που δικαιούται να γνωρίζει ο/η ασθενής.

Πληρέστερη εφαρμογή της τηλεϊατρικής, ιδίως για κατοίκους ορεινών περιοχών και νησιών, με έμφαση στη συμβουλευτική και προληπτική ιατρική και μακροχρόνια παρακολούθηση ασθενών. Τακτική εκπαίδευση φοιτητών ιατρικής και νοσηλευτικής, καθώς και ιατρών και άλλων φροντιστών υγείας, σε ασύγχρονα περιβάλλοντα και τρισδιάστατα μοντέλα. Εκσυγχρονισμός των ιατρικών αρχείων των νοσοκομείων με ψηφιοποίηση των ιατρικών φακέλων με την αρωγή ειδικών μεθόδων πληροφορικής της υγείας, και με τη δημιουργία εθνικών αρχείων ασθενειών με βάση τον κανονισμό για την προστασία προσωπικών δεδομένων.

Θέσπιση εξειδικευμένων πρωτοκόλλων παροχής φροντίδας για ειδικούς πληθυσμούς, όπως έφηβοι, ηλικιωμένοι (αντιμετώπιση πολυφαρμακίας, θέσπιση εξειδίκευσης στη γηριατρική), γυναίκες κάθε ηλικίας, άτομα με κινητική ή άλλου είδους αναπηρία, ξενόγλωσσοι, αλλοδαποί, πρόσφυγες, μετανάστες (π.χ. ανάγκη διαπολιτισμικού μεσολαβητή και διερμηνέα) και αύξηση των μονάδων οδοντιατρικής για καλή και οικονομική εξυπηρέτηση για τους πιο ευάλωτους. Προσανατολισμός των ιατρικών πράξεων με βάση τα αξιακά και μεταφυσικά πιστεύω του κάθε ασθενούς.

Εμπέδωση κλινικής αριστείας με δημιουργία κέντρων αναφοράς με ενιαία βάση δεδομένων, ίδρυση ερευνητικού νοσοκομειακού ιδρύματος στα πρότυπα του κλινικού κέντρου των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ, για τη διεξαγωγή πειραματικών κλινικών μελετών. Πιστοποίηση όλων των εργαστηριακών μονάδων από την κατάλληλη Αρχή, εξορθολογισμός των παρακλινικών εξετάσεων και κατανόηση της οικονομετρικής διάστασης των ιατρικών πράξεων με κατάλληλη εκπαίδευση και έλεγχο. Ορισμός διευθυντών εκπαιδευτικών προγραμμάτων με βάση συγκεκριμένο γνωσιολόγιο, καθηκοντολόγιο και βιβλίο καταγραφής ιατρικών πράξεων και δεξιοτήτων, και εκπαίδευση σε πλέον του ενός κέντρα, με βάση τις εκπαιδευτικές ανάγκες. Αξιολόγηση κλινικής αριστείας με δείκτες απόδοσης που θα δημοσιοποιούνται στο Διαδίκτυο. Αγαστή και στενή συνεργασία του ΕΣΥ με τα πανεπιστήμια της χώρας, εκ των ων ουκ άνευ για την υψηλού επιπέδου λειτουργία του.

Τέλος, προετοιμασία για ετοιμότητα σε περίπτωση εκτάκτων αναγκών (επιδημίες, φυσικές καταστροφές κ.λπ.), με κατάρτιση ειδικών εθνικών σχεδίων δράσης και τακτικές ασκήσεις ελέγχου ετοιμότητας.

* Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας. Επικεφαλής έδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.

Βασίλειος Μπέκος*: Καθηκοντολόγιο και αξιολόγηση

Η κατάχρηση μιας λέξης προκαλεί τη σημειολογική φθορά της, όπως έγινε με την «αλλαγή». Κάθε «αλλαγή» του ΕΣΥ προϋποθέτει επιθυμία και πίστη σε αυτό. Διότι η αληθινή επιθυμία βελτίωσης της παρούσας κατάστασης είναι «σπίθα» που θα πυροδοτήσει μια σειρά αλλαγών, ενώ η πίστη στον σκοπό θα αναζητήσει τη δύναμη και τους πόρους ώστε να τις επιτύχει.

Προετοιμασία – σχεδιασμός – υλοποίηση, λοιπόν, απαιτούνται για το Εθνικό Σύστημα Υγείας της επόμενης 50ετίας. Οι βασικοί άξονες είναι οι εξής:

• Καταγραφή προσώπων και εξοπλισμού, πλήρης, λεπτομερής, με στοιχεία για την καταλληλότητά τους και συνεχή επικαιροποίηση.

• Διαρκής ενημέρωση της κεντρικής αρχής με έναν πανεθνικό ηλεκτρονικό φάκελο ασθενών, με άμεση εφαρμογή στις μονάδες εντατικής θεραπείας, στις ειδικές μονάδες και στις υπηρεσίες ΤΕΠ – ΕΚΑΒ.

• Η υγεία να είναι κοινό αγαθό όλων, σε όλη την επικράτεια. Λήψη μέτρων εξάλειψης ανισοτήτων ιδιωτικού και δημόσιου συστήματος υγείας, επαρχίας και αστικών κέντρων, νησιωτικής και ηπειρωτικής χώρας.

• Βελτίωση συνθηκών νοσηλείας και αύξηση δυνατοτήτων δημόσιας υγείας (π.χ. εξειδικευμένες επεμβάσεις και εξοπλισμός) ταυτόχρονα με την ενεργητική επιτήρηση και τον έλεγχο των παρεχόμενων υπηρεσιών της ιδιωτικής υγείας (π.χ. ακρίβεια ιατρικών ενδείξεων, παρεχόμενες υπηρεσίες εντατικής ιατρικής).

• Δημιουργία εθνικού συστήματος ενοποίησης των υγειονομικών υπηρεσιών με ένα εξειδικευμένο σύστημα διακομιδών ασθενών, τέτοιας ποιότητας και ασφάλειας όπως η νοσηλεία σε μονάδα εντατικής. Ετσι θα επιτευχθεί η σύζευξη των υγειονομικών δυνατοτήτων της περιφέρειας με εκείνες των τριτοβάθμιων νοσοκομείων ή μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου τομέα.

• Ανακατανομή πόρων (ανθρωπίνων – υλικών) και δυνατοτήτων του με αποκλειστικό γνώμονα τις βέλτιστες υπηρεσίες του βαρέως πάσχοντος ασθενούς.

• Καθηκοντολόγιο για όλους.

• Περιορισμός διοικητικού και βοηθητικού προσωπικού με αξιοποίηση της τεχνολογίας. Οι γιατροί και νοσηλευτές οφείλουν –και απαιτείται– να είναι ο πυρήνας της λειτουργίας του ΕΣΥ.

• Αναβάθμιση της νοσηλευτικής υπηρεσίας ποιοτικά –έπειτα και αριθμητικά–, διότι αυτή αποτελεί την «ψυχή» του συστήματος. Δυστυχώς, σήμερα η πλειονότητα των νοσηλευτών με χαρά θα αντάλλασσε μια «μάχιμη» νοσηλευτική θέση με οποιαδήποτε άλλη θέση εργασίας.

• Οι συνθήκες (υλικοτεχνικές και εργασιακές) είναι ιδιαίτερα σκληρές γι’ αυτούς και η επιθυμία μετεκπαίδευσης πολλών νοσηλευτών κρύβει τον πόθο μιας «τίμιας» διαφυγής από την καθημερινή νοσηλευτική πράξη και όχι τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών.

• Δημιουργία δομών αποσυμπίεσης υπαρχουσών κλινικών (όπως οι κλινικές ημερήσιας νοσηλείας), μονάδων αυξημένης φροντίδας, κέντρων αποκατάστασης, νοσηλείας στο σπίτι.

• Ταυτόχρονα, επαρκής στελέχωση των Κέντρων Αριστείας Ιατρικής, όπως οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, τα εξειδικευμένα διαγνωστικά/επεμβατικά κέντρα, σε λειτουργική διασύνδεση με το εθνικό σύστημα διακομιδών.

• Τέλος, συνεχής ποιοτική αξιολόγηση όλων των παραπάνω: κάθε έκπτωση από τους στόχους να σηματοδοτεί το τέλος τους και την έξοδο από το ΕΣΥ.

• Δημιουργία «μικρού και ευέλικτου» υγειονομικού συστήματος εθνικής εμβέλειας. Καθότι η υγεία «κοστίζει» αλλά είναι «ανεκτίμητη αξία», δεν υπάρχουν περιθώρια σπατάλης υλικών πόρων και κακώς αξιοποιήσιμου ανθρώπινου δυναμικού.

• Επιβάλλεται η δημιουργία μιας «υγειονομικής εφεδρείας κρίσεων» που θα μπορεί να συνδράμει σε ιδιαίτερες καταστάσεις, όπως στην τωρινή πανδημία COVID-19. Αυτή η «εφεδρεία», αποτελούμενη από κλινικούς ιατρούς και νοσηλευτές, θα ενισχύει το έργο των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας, παρέχοντας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες στο μεγαλύτερο ποσοστό πολιτών με κάθε διαθέσιμο μέσο.

Προϋπόθεση, η εκπαίδευσή τους μέσω ενός εθνικού συστήματος συνεχιζόμενης ιατρονοσηλευτικής εκπαίδευσης, αξιόπιστα πιστοποιημένου και υποχρεωτικής συμμετοχής, το οποίο θα αποτελεί αναγκαία και απαραίτητη συνθήκη ένταξης και παραμονής στον υγειονομικό χάρτη της χώρας κάθε λειτουργού της υγείας.

* Ο κ. Βασίλειος Μπέκος είναι πλοίαρχος ιατρός Πολεμικού Ναυτικού, εντατικολόγος / αναισθησιολόγος, διευθυντής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών και στην Βιοκλινική Αθηνών.

Πηγή: kathimerini.gr

Γεώργιος Χρούσος: Η ζωή μας μετά την καραντίνα – Προληπτικά μέτρα

Πηγή: real.gr