Η ανδρική υπογονιμότητα και ο ρόλος της παχυσαρκίας

/in /by

Οι άνδρες που ακολουθούν δυτικού τύπου διατροφή έχουν χαμηλότερο αριθμό σπερματοζωαρίων, μειωμένη κινητικότητα και μεγαλύτερη καταστροφή του DNA τους

Γεώργιος Π. Χρούσος

Πρώτη Δημοσίευση16/10/2025, 16:46
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι γιατροί και οι επιστήμονες μας προειδοποιούν για τις επιπτώσεις της δυτικής διατροφής στην υγεία μας: η παχυσαρκία, ο διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα πρωταγωνιστούν στα πρωτοσέλιδα. Υπάρχει όμως και ένα άλλο, λιγότερο ορατό αλλά εξίσου ανησυχητικό θύμα: η ποιότητα του ανθρώπινου σπέρματος. Η ανδρική γονιμότητα, κάποτε δεδομένη, αποδεικνύεται σήμερα ευάλωτη στον τρόπο ζωής μας – και η ιστορία είναι τόσο πολιτισμική όσο και βιολογική.

Η δυτική διατροφή είναι γνώριμη σε όλους μας: πολλά υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, κορεσμένα και τρανς λιπαρά, ραφιναρισμένη ζάχαρη, αλάτι, λίγα φρούτα και λαχανικά. Εκτός από την εκτίναξη της παχυσαρκίας, αυτό το διατροφικό μοτίβο επηρεάζει σοβαρά την ποιότητα του σπέρματος. Πλήθος μελετών δείχνουν ότι οι άνδρες που ακολουθούν τέτοιες διατροφές έχουν χαμηλότερο αριθμό σπερματοζωαρίων, μειωμένη κινητικότητα και μεγαλύτερη καταστροφή του DNA τους.

Οι μηχανισμοί είναι ξεκάθαροι: η ανθυγιεινή διατροφή αυξάνει τη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες, συνθήκες που επηρεάζουν αρνητικά τις ορμόνες που ρυθμίζουν την παραγωγή του σπέρματος και διαβρώνουν το σπέρμα στον πυρήνα του. Τα σπερματοζωάρια είναι από τα πιο μεταβολικά ενεργά κύτταρα του σώματος. Χρειάζονται ακριβή ρύθμιση ενέργειας για να κινηθούν σωστά και να μεταφέρουν άθικτο γενετικό υλικό στα ωάρια. Οταν κυριαρχεί το οξειδωτικό στρες, το DNA θρυμματίζεται, η κινητικότητα εξασθενεί και η πιθανότητα γονιμοποίησης μειώνεται. Επιπλέον, οι τροφές με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, όπως τα αναψυκτικά και τα λευκά άλευρα, οδηγούν σε ινσουλινοαντίσταση, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο τις ορμόνες που ρυθμίζουν το σπέρμα.

Το υπερβολικό βάρος

Η παχυσαρκία, το πιο συχνό αποτέλεσμα της δυτικής διατροφής, επιδεινώνει την κατάσταση. Το υπερβολικό βάρος δεν είναι απλώς αισθητικό ζήτημα αλλά μεταβολικός και ορμονικός διαταράκτης. Ο λιπώδης ιστός, ειδικά στην κοιλιά, το λεγόμενο «σπλαχνικό λίπος», μετατρέπει την τεστοστερόνη σε οιστρογόνα, μειώνοντας την παραγωγή σπερματοζωαρίων, ενώ ταυτόχρονα παράγει φλεγμονώδη μόρια που κατακλύζουν τον οργανισμό. Οι παχύσαρκοι άνδρες έχουν επίσης υψηλότερη θερμοκρασία στο όσχεο, που βλάπτει την παραγωγή σπέρματος, μεγαλύτερη ινσουλινοαντίσταση και αυξημένα επίπεδα λεπτίνης, μιας ορμόνης που σε υπερβολή καταστέλλει τη γονιμότητα. Το αποτέλεσμα είναι μετρήσιμο: οι παχύσαρκοι άνδρες έχουν πάνω από 40% μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων και σχεδόν διπλάσια πιθανότητα να μην παράγουν καθόλου σπέρμα σε σχέση με άνδρες φυσιολογικού βάρους.

Η υγεία των παιδιών

Η ιστορία δεν αφορά μόνο τον ίδιο τον άνδρα. Νεότερες μελέτες δείχνουν ότι η ανδρική παχυσαρκία μπορεί να αλλάξει τη μοριακή δομή των γεννητικών κυττάρων με τρόπο που επηρεάζει όχι μόνο τη γονιμότητα αλλά και την υγεία των παιδιών που θα γεννηθούν. Οι λεγόμενες επιγενετικές αλλαγές – χημικές τροποποιήσεις που ρυθμίζουν την έκφραση των γονιδίων – μπορούν να κληροδοτήσουν ευπάθειες στον μεταβολισμό και άλλες λειτουργίες στην επόμενη γενιά. Ετσι, η δυτική διατροφή και η παχυσαρκία δημιουργούν όχι μόνο προσωπική κρίση γονιμότητας, αλλά και ένα διαγενεακό βάρος.

Υπάρχει όμως ελπίδα

Μέσα σε αυτήν τη ζοφερή εικόνα, υπάρχει ελπίδα. Η ζημιά συχνά αναστρέφεται. Κλινικές μελέτες δείχνουν ότι άνδρες που χάνουν βάρος – ιδίως πάνω από 10% του σωματικού τους – βελτιώνουν σημαντικά τον αριθμό, την κινητικότητα και την ακεραιότητα του DNA του σπέρματος.

Οι βελτιώσεις μπορεί να φανούν μέσα σε λίγες εβδομάδες ή μήνες, αποδεικνύοντας την εντυπωσιακή ικανότητα του οργανισμού για αποκατάσταση. Αν η απώλεια βάρους διατηρηθεί, το σπέρμα μπορεί να διπλασιαστεί σε αριθμό· αν όμως το βάρος επανέλθει, τα οφέλη χάνονται. Εξίσου σημαντική είναι η στροφή από τη δυτική στη μεσογειακή διατροφή η οποία είναι πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, ψάρια και ελαιόλαδο, και παρέχει αντιοξειδωτικά μόρια και υγιεινά λιπαρά που ελαττώνουν τη φλεγμονή και την οξείδωση και έτσι προστατεύουν το σπέρμα, ενώ οι ορμόνες του οργανισμού ρυθμίζονται καλύτερα.

Οι επιλογές

Το συμπέρασμα είναι σαφές: η ανδρική γονιμότητα δεν είναι μια σταθερή, αμετάβλητη ιδιότητα, αλλά ευάλωτη και ανταποκρινόμενη στις συνήθειες ζωής. Για τον κάθε άνδρα αυτό σημαίνει ότι οι επιλογές στο τραπέζι και στην καθημερινή δραστηριότητα καθορίζουν και τη δυνατότητα να αποκτήσει παιδιά και μάλιστα υγιή.

Για την κοινωνία, το ερώτημα είναι ακόμα πιο επιτακτικό: πόσα ζευγάρια ταλαιπωρούνται από την υπογονιμότητα όχι λόγω της μοίρας ή της γενετικής, αλλά λόγω παραγόντων που θα μπορούσαν να προληφθούν; Συζητάμε συχνά για την παχυσαρκία σε σχέση με τον διαβήτη και τα καρδιαγγειακά νοσήματα· ήρθε η ώρα να μιλήσουμε και για τη γονιμότητα. Γιατί δεν πρόκειται απλώς για την ατομική υγεία – πρόκειται για τη συνέχεια της ζωής. Αν αφήσουμε τη δυτική διατροφή και την παχυσαρκία να διαβρώσουν την ποιότητα του σπέρματος, διακινδυνεύουμε ένα μέλλον όπου η φυσική σύλληψη θα είναι όλο και πιο σπάνια και η ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή θα γίνει ο κανόνας.

Το μήνυμα, ωστόσο, είναι ενθαρρυντικό: με την υιοθέτηση πιο υγιεινών συνηθειών, με την επιστροφή στις ισορροπημένες διατροφές και τη σωματική δραστηριότητα, οι άνδρες μπορούν όχι μόνο να προστατεύσουν τη γονιμότητά τους, αλλά και να κληροδοτήσουν μια πιο υγιή γενετική παρακαταθήκη. Η επιστήμη μάς δείχνει τον δρόμο· μένει να τον ακολουθήσουμε στο πιάτο μας και στην καθημερινότητά μας.

Ο Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ακαδημαϊκός, ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, επικεφαλής στην έδρα της UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής, πρόεδρος στο Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur

ΠΗΓΗ

Stress και Μακροζωία: Η ομιλία του καθηγητή Γ. Χρούσου στο 59ο συνέδριο EUROTOX 2025

/in /by

Στο 59ο συνέδριο EUROTOX 2025, που πραγματοποιήθηκε 14-17 Σεπτεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, συγκεντρώθηκαν κορυφαίοι επιστήμονες από όλο τον κόσμο για να συζητήσουν τα νεότερα δεδομένα γύρω από την τοξικολογία και τη δημόσια υγεία. Ένα από τα σημαντικότερα στιγμιότυπα του συνεδρίου ήταν η εναρκτήρια ομιλία του καθηγητή Γεώργιου Π. Χρούσου, με τίτλο «Stress and Healthy Longevity vs. Aging».

Ο καθηγητής ανέλυσε πώς το χρόνιο στρες, μέσα από τη συνεχή ενεργοποίηση του άξονα του στρες, δεν προκαλεί μόνο φλεγμονή και αυξημένο κίνδυνο ασθενειών, αλλά επιταχύνει και τη γήρανση διαταράσσοντας κρίσιμες κυτταρικές διεργασίες. Τόνισε ότι η διαδικασία αυτή γίνεται πιο έντονη μεταξύ της τέταρτης και της έκτης δεκαετίας της ζωής, όταν αρχίζουν να επιδρούν οι γενετικές και επιγενετικές μεταβολές που ευνοεί το στρες.

Η ομιλία του καθηγητή Χρούσου αποτέλεσε κεντρική στιγμή της τελετής έναρξης του συνεδρίου, την Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου, και ανέδειξε τη σημασία της διαχείρισης του στρες ως καθοριστικού παράγοντα για τη μακροζωία και τη συνολική υγεία.

19ο Πανελλήνιο Συνέδριο του Ελληνικού Κολλεγίου Παιδιάτρων

/in /by

Το 19ο Πανελλήνιο Συνέδριο του Ελληνικού Κολλεγίου Παιδιάτρων πραγματοποιήθηκε στο μαγευτικό Πόρτο Χέλι στις 26-28 Σεπτεμβρίου 2025. Η παρουσία σημαντικών μελών της παιδιατρικής κοινότητας απέδειξε τη δέσμευση των παιδιάτρων στη συνεχή πρόοδο της Παιδιατρικής και στην αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας για τα παιδιά και τους εφήβους της χώρας μας. Το φετινό πρόγραμμα ήταν ιδιαίτερα πλούσιο και δυναμικό, αναδεικνύοντας τις σύγχρονες εξελίξεις και τις μεγάλες προκλήσεις της ειδικότητας που καλύπτουν νευραλγικούς τομείς: από το άσθμα και την Παιδοπνευμονολογία, έως την Παιδοενδοκρινολογία, τις μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών και οργάνων, τις λοιμώξεις και τους εμβολιασμούς, καθώς και τη Νεογνολογία. Εδόθηκαν ειδικές διαλέξεις για τα οφέλη της άσκησης, τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην υγεία των παιδιών, τις προοπτικές της μεταμόσχευσης μήτρας και τις σκέψεις για το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας μας.

Παράλληλα, με σεβασμό στην ιστορία μας, το συνέδριο περιέλαβε τη βράβευση παιδιάτρων που έχουν προσφέρει τα μέγιστα στα ελληνόπουλα, όπως οι καθηγήτριες Μαρία Θεοδωρίδου, Ελευθερία Ρώμα και Χρύσα Μπακούλα του ΕΚΠΑ και ο καθηγητής Ιωάννης Τσανάκας του ΑΠΘ.

Ο Γεώργιος Π. Χρούσος μίλησε για τη «Υγιή Μακροβιότητα» στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σπανίων Παθήσεων και Ορφανών Φαρμάκων

/in /by

Στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σπανίων Παθήσεων και Ορφανών Φαρμάκων, που πραγματοποιείται στις 18–20 Σεπτεμβρίου 2025 στην Πορταριά Πηλίου, συμμετείχε ενεργά ο ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας του ΕΚΠΑ και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Γεώργιος Π. Χρούσος.

Ο κ. Χρούσος ήταν επίσημος ομιλητής στην τελετή έναρξης του συνεδρίου, το βράδυ της 19ης Σεπτεμβρίου, με θέμα:

«Υγιής Μακροβιότητα σε Κοινά και Σπάνια Νοσήματα».

Η ομιλία του εστίασε στους βιολογικούς μηχανισμούς που επηρεάζουν τη μακροζωία, αναδεικνύοντας τον ρόλο του στρες, της ορμονικής ισορροπίας και του τρόπου ζωής στη διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας. Ο καθηγητής τόνισε τη σημασία της πρόληψης, της ισορροπημένης διαχείρισης του στρες και της ιατρικής του τρόπου ζωής ως θεμέλια για τη μείωση της επιβάρυνσης από τα χρόνια και σπάνια νοσήματα.

Η παρουσία του κ. Χρούσου, ενός από τους πλέον αναγνωρισμένους διεθνώς Έλληνες επιστήμονες, προσέδωσε ιδιαίτερο κύρος στο συνέδριο, το οποίο συγκεντρώνει κορυφαίους ερευνητές και επαγγελματίες υγείας με στόχο την προαγωγή της γνώσης και της συνεργασίας γύρω από τις σπάνιες παθήσεις και τις καινοτόμες θεραπείες.

Ο αόρατος κίνδυνος στα σπίτια μας

/in /by

Στο σύγχρονο σπίτι, η ασύρματη συνδεσιμότητα έχει γίνει τόσο απαραίτητη όσο και το ηλεκτρικό ρεύμα. Από τα κινητά τηλέφωνα και τα tablets μέχρι τα routers WiFi, τις έξυπνες τηλεοράσεις, τις συσκευές Bluetooth και ακόμα και τις ενδοεπικοινωνίες για μωρά, τα ραδιοσυχνικά ηλεκτρομαγνητικά πεδία (ΗΜΠ) βρίσκονται παντού. Ωστόσο, κάτω από αυτό το αόρατο δίκτυο ευκολίας κρύβεται μια αυξανόμενη ανησυχία: οι επιδράσεις της έκθεσης σε ΗΜΠ στις πιο ευάλωτες ομάδες – τις εγκύους και τα αναπτυσσόμενα παιδιά τους.

Πρόσφατη έρευνα ρίχνει νέο φως σε αυτή τη συσχέτιση. Μια προοπτική μελέτη παρακολούθησε 105 βρέφη κατά τον πρώτο χρόνο ζωής τους, μετρώντας τα επίπεδα ΗΜΠ στα σπίτια τους και καταγράφοντας την πρόοδο σε πέντε τομείς ανάπτυξης: αδρή κινητικότητα, λεπτή κινητικότητα, επικοινωνία, κοινωνικές δεξιότητες και επίλυση προβλημάτων. Τα ευρήματα ήταν ανησυχητικά. Τα βρέφη που ζούσαν σε σπίτια με τα υψηλότερα επίπεδα ακτινοβολίας είχαν πάνω από 2,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν καθυστέρηση στη λεπτή κινητικότητα και πάνω από 3,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καθυστέρηση στην επίλυση προβλημάτων σε σύγκριση με εκείνα που ζούσαν σε σπίτια χαμηλής έκθεσης. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι τα επίπεδα αυτά δεν ήταν ακραία – ήταν τυπικά για πολλά νοικοκυριά και πολύ κάτω από τα διεθνή όρια ασφαλείας. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις εγκύους και νέες μητέρες. Η εγκυμοσύνη είναι περίοδος ταχείας νευρολογικής και σωματικής ανάπτυξης του εμβρύου. Το έμβρυο είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στις περιβαλλοντικές εκθέσεις, ενώ και οι 24 μήνες μετά τη γέννηση αποτελούν κρίσιμο στάδιο ανάπτυξης του εγκεφάλου. Ακόμα και μικρές διαταραχές σε αυτή τη φάση μπορεί να μη φανούν άμεσα αλλά να καθορίσουν μακροχρόνια γνωστικά, συναισθηματικά και κοινωνικά προβλήματα. Η συσχέτιση υψηλότερης έκθεσης σε ΗΜΠ με φτωχότερες επιδόσεις στην επίλυση προβλημάτων και στον κοινωνικό τομέα δείχνει τις δυνητικές μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Το ζήτημα γίνεται ακόμα πιο πιεστικό λόγω της καθολικότητας της έκθεσης. Η χρήση κινητών τηλεφώνων είναι σχεδόν παγκόσμια, με 7,26 δισεκατομμύρια χρήστες έως το τέλος του 2022. Ερευνες δείχνουν ότι τα παιδιά έρχονται σε επαφή με κινητά σε απίστευτα μικρή ηλικία – το 70% των παιδιών σε πολλές χώρες τα χρησιμοποιεί, ενώ δεν είναι σπάνιο βρέφη ενός έτους να παίρνουν κινητό στο χέρι για να κοιμηθούν ή να ηρεμήσουν. Σε αυτό προστίθεται η παθητική έκθεση από routers, ασύρματα τηλέφωνα και κοντινές κεραίες κινητής τηλεφωνίας, με αποτέλεσμα τα παιδιά να «λούζονται» σε συνεχή ακτινοβολία από τις πρώτες μέρες της ζωής τους.

Κάποιοι θα υποστηρίξουν ότι τα μετρημένα επίπεδα ΗΜΠ παραμένουν πολύ κάτω από τα όρια που θέτουν οι διεθνείς οργανισμοί. Ομως η συγκεκριμένη μελέτη αναδεικνύει την απόσταση ανάμεσα στα κανονιστικά όρια – που αφορούν κυρίως την αποφυγή άμεσων θερμικών επιδράσεων – και τα νέα δεδομένα για τις μακροχρόνιες, χαμηλού επιπέδου εκθέσεις σε κρίσιμες φάσεις ανάπτυξης. Αν «ασφαλή» επίπεδα σχετίζονται με αναπτυξιακές καθυστερήσεις, τότε η έννοια της ασφάλειας πρέπει να επανεξεταστεί επειγόντως.

Οι συνέπειες είναι επιστημονικές αλλά και κοινωνικές. Στο επιστημονικό πεδίο χρειάζονται μεγαλύτερες, μακροχρόνιες μελέτες για να επιβεβαιωθούν αυτά τα ευρήματα και να αποσαφηνιστούν οι μηχανισμοί: Παρεμβαίνουν τα ΗΜΠ στη νευρωνική σηματοδότηση, στο «κλάδεμα» των συνάψεων ή στο οξειδωτικό στρες; Υπάρχουν παιδιά με γενετική ή και επιγενετική ευαλωτότητα; Αυτά είναι ερωτήματα που απαιτούν απαντήσεις.

Στο κοινωνικό πεδίο, δεν μπορούμε να περιμένουμε αδιάσειστες αποδείξεις για να λάβουμε προφυλάξεις. Οι γονείς, οι φροντιστές και κυρίως οι έγκυες πρέπει να ενημερωθούν ότι η μείωση της περιττής έκθεσης είναι σοφή επιλογή. Απλά μέτρα – τοποθέτηση του router μακριά από υπνοδωμάτια, απενεργοποίηση ασύρματων συσκευών τη νύχτα, χρήση ενσύρματων συνδέσεων όπου είναι δυνατόν, αποφυγή χρήσης κινητών από βρέφη και νήπια – μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο χωρίς ιδιαίτερη ταλαιπωρία. Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει επίσης να εντάξουν την ενημέρωση για τα ΗΜΠ στη συμβουλευτική εγκύων, όπως ήδη κάνουν για τη διατροφή, το κάπνισμα και το αλκοόλ.

Τελικά, το ζήτημα της έκθεσης σε ΗΜΠ αφορά τη διορατικότητα και την ευθύνη μας. Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα – από τη βενζίνη με μόλυβδο μέχρι τον καπνό – όπου οι προειδοποιήσεις αγνοήθηκαν ώσπου η ζημιά έγινε αναμφισβήτητη. Με δισεκατομμύρια παιδιά να μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα κορεσμένα από ΗΜΠ, το διακύβευμα είναι πολύ υψηλό για να αγνοούμε τα πρώιμα σήματα.

Για τους μελλοντικούς γονείς, το μήνυμα δεν είναι πανικός αλλά πρόληψη. Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, η πρόκληση είναι η αναθεώρηση των ορίων ασφαλείας και η ενίσχυση της ανεξάρτητης έρευνας. Και για την κοινωνία συνολικά, η στιγμή απαιτεί ισορροπία: να απολαμβάνουμε τα οφέλη της τεχνολογίας χωρίς να θέτουμε σε κίνδυνο την υγεία της επόμενης γενιάς.

Αν και είναι αόρατη, η ακτινοβολία των ΗΜΠ αποτελεί πλέον μέρος της καθημερινής μας ζωής. Είναι καθήκον μας να διασφαλίσουμε ότι το τίμημα της συνδεσιμότητας δεν θα είναι το μέλλον των παιδιών μας.

Ο Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ακαδημαϊκός, ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, επικεφαλής στην έδρα της UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής, πρόεδρος στο Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur.

ΠΗΓΗ

Κι όμως, το στρες μετριέται!

/in /by

Το στρες δεν αφήνει μόνο ψυχικά, αλλά και σωματικά σημάδια. Κι όμως, παραμένει συχνά αόρατο. Για χρόνια οι επιστήμονες προσπαθούσαν να το εντοπίσουν μέσα από εξετάσεις αίματος ή ερωτηματολόγια. Σήμερα, μια νέα προσέγγιση δείχνει ότι η απάντηση μπορεί να κρύβεται αλλού: στο σπλαχνικό λίπος, στη χαμηλή μυϊκή μάζα και στη δραστηριότητα του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος.

Τρεις δείκτες που «προδίδουν» το πραγματικό αποτύπωμα του στρες στον οργανισμό, όπως εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο διεθνώς διακεκριμένος γιατρός, καθηγητής και ακαδημαϊκός Γιώργος Χρούσος. Τον συναντήσαμε στην Ενδοκρινολογική Μονάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκεί όπου αποκαλύπτει αυτό το ύπουλο φορτίο που κουβαλούν όχι μόνο οι ενήλικοι, αλλά και τα παιδιά.

Η διαδικασία μέτρησης είναι απλή, γρήγορη και ανώδυνη — διαρκεί λιγότερο από έξι λεπτά και θυμίζει καρδιογράφημα. Τοποθετούνται τέσσερα ηλεκτρόδια στο δεξί χέρι και πόδι και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα συλλέγονται δεδομένα όπως τα επίπεδα κοιλιακού λίπους, η λιπώδης διήθηση των μυών και του ήπατος, η μυϊκή και οστική μάζα. Έπειτα μετράται η ποικιλότητα του καρδιακού ρυθμού (heart rate variability), που δείχνει τη λειτουργία του παρασυμπαθητικού συστήματος — δηλαδή του μηχανισμού που φροντίζει την ηρεμία του σώματος.

Στην τελική ανάλυση λαμβάνονται υπόψη και οι απαντήσεις των ασθενών σε ειδικό ερωτηματολόγιο για συνήθειες όπως ύπνος, άσκηση και πιθανές ενοχλήσεις (π.χ. νυχτερινή εφίδρωση).

Ο κ. Χρούσος εξηγεί ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς στρες. Είναι μηχανισμός επιβίωσης που ενεργοποιείται όταν προσπαθούμε να ελέγξουμε το περιβάλλον. Όμως, όταν διατηρείται για καιρό, διαταράσσει τη σωματική και ψυχική ομοιόσταση.

Διευκρινίζει ότι το στρες δεν είναι πάντα αρνητικό — μπορεί να μας βοηθήσει να αντεπεξέλθουμε σε δύσκολες καταστάσεις, αρκεί να είναι προσωρινό. Όταν όμως γίνεται χρόνιο, προκαλεί ψυχική δυσφορία, κόπωση, διαταραχές ύπνου και συγκέντρωσης, προβλήματα μνήμης και ακόμη και καταθλιπτικά συμπτώματα.

Η συνεχής υπερέκκριση των χημικών μεσολαβητών του στρες (όπως η κορτιζόλη) προκαλεί αλλαγές στον εγκέφαλο και στο σώμα, οδηγώντας σε φλεγμονή, απώλεια μυϊκής μάζας (σαρκοπενία) και αύξηση ενδοκοιλιακού λίπους.

Σύμφωνα με τον κ. Χρούσο, το χρόνιο στρες αποτελεί αιτιακή βάση για πολλά χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα — όπως η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο, η υπέρταση, οι δυσλιπιδαιμίες, ο διαβήτης τύπου 2, τα αλλεργικά και αυτοάνοσα νοσήματα και ο καρκίνος.

Τα δεδομένα δείχνουν ότι το στρες έχει εξελιχθεί σε υγειονομική βόμβα:

  • Τα ⅔ των ατόμων μέσης ηλικίας παρουσιάζουν Σύνδρομο Χρόνιου Στρες και Φλεγμονής.

  • Τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα που σχετίζονται με το στρες είναι η Νο1 αιτία θανάτου και αναπηρίας παγκοσμίως.

  • Κάθε χρόνο 41 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας τους.

  • Οι ετήσιοι θάνατοι αναμένεται να φτάσουν τα 52 εκατομμύρια έως το 2030.

  • Στην Ευρώπη, το 80% της συνολικής επιβάρυνσης από ασθένειες οφείλεται σε αυτά τα νοσήματα.

Ο καθηγητής επισημαίνει ότι η μέτρηση του στρες σύντομα θα ενταχθεί στην καθημερινή ιατρική πράξη — όπως σήμερα η γενική αίματος. «Αν μπλοκάρεις το στρες», τονίζει, «αντιμετωπίζεις και όλες αυτές τις ασθένειες».

Ωστόσο, προσθέτει πως η κατάσταση δεν είναι μη αναστρέψιμη. Η αντιμετώπιση του στρες είναι εφικτή, αρκεί να αλλάξει ο τρόπος ζωής.

🔹 Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε το στρες

  1. Αλλαγή τρόπου ζωής — σωστή διατροφή, τακτική άσκηση, επαρκής ύπνος και κοινωνική υποστήριξη.

  2. Εκπαίδευση σε δεξιότητες ζωής — όπως διαχείριση συναισθημάτων και επίλυση προβλημάτων.

  3. Εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης — όπως αναπνοές, προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, διαλογισμός ή ενσυνειδητότητα (mindfulness).

  4. Επαγγελματική υποστήριξη — ψυχοθεραπεία, γνωστική–συμπεριφορική θεραπεία κ.ά.

Ο ίδιος καταλήγει λέγοντας ότι χρειάζεται η ιατρική του τρόπου ζωής να ενσωματωθεί στην εκπαίδευση, «ώστε το κακό να κοπεί από τη ρίζα».

*Της Μάρθας Καϊτανίδη

ΠΗΓΗ

Φάρμακα κατά της παχυσαρκίας σύμμαχοι στην πρόληψη του καρκίνου

/in /by

Η παχυσαρκία αποτελεί μείζονα παράγοντα κινδύνου όχι μόνο για μεταβολικά και καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλά και για την εμφάνιση και εξέλιξη πολλών τύπων καρκίνου. Θεωρείται πλέον η δεύτερη σημαντικότερη προλήψιμη αιτία καρκίνου μετά το κάπνισμα, σχετιζόμενη με πάνω από 13 τύπους, όπως νεοπλασίες του παχέος εντέρου, του μαστού, του ενδομητρίου, του παγκρέατος και του ήπατος. Στις ΗΠΑ, περίπου το 40% των διαγνώσεων καρκίνου αποδίδεται σε υπερβολικό σωματικό βάρος. Επιπλέον, η παχυσαρκία συνδέεται με χειρότερη πρόγνωση και μειωμένη επιβίωση σε ασθενείς με καρκίνο. Ωστόσο, ως τροποποιήσιμος παράγοντας, η παχυσαρκία μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής, βαριατρικής χειρουργικής και/ή φαρμακευτικής αγωγής. Σε αυτό το πλαίσιο, οι αγωνιστές GLP-1 (GLP-1 RAs) αποκτούν συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον.

Αρχικά αναπτυγμένοι για τη θεραπεία του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2, οι GLP-1 RAs χρησιμοποιούνται σήμερα και για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Πέρα από τη γλυκαιμική ρύθμιση και την καταστολή της όρεξης, πρόσφατες μελέτες διερευνούν τις πιθανές έμμεσες και άμεσες αντικαρκινικές τους ιδιότητες, ειδικά για καρκίνους σχετιζόμενους με την παχυσαρκία.

Η σχέση παχυσαρκίας και καρκίνου εξηγείται μέσω πολυπαραγοντικών μηχανισμών: Ενας από τους βασικούς παράγοντες είναι ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων η παχυσαρκία έχει σαν υπόβαθρο το «σύνδρομο χρόνιου στρες και φλεγμονής», που βρίσκεται κάτω από όλα τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα. Στα παχύσαρκα άτομα, η ανοσία κατά του καρκίνου είναι υποβιβασμένη μέσω των ορμονών του στρες, ενώ η χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού που συνοδεύει το χρόνιο στρες, και ονομάζεται «παραφλεγμονή», επιτείνεται σημαντικά λόγω προοδευτικά αυξανόμενης παραγωγής φλεγμονωδών ουσιών από το συσσωρευόμενο με τον χρόνο σπλαχνικό λίπος. Σε αυτά τα άτομα, ο λιπώδης ιστός μετατρέπεται σε πηγή επίμονης, συστηματικής σιγοκαίουσας φλεγμονής, με τα ανοσοκύτταρα να διηθούν το λίπος και να εκκρίνουν φλεγμονώδεις κυτοκίνες, όπως η ιντερλευκίνη-6 (IL-6) και ο TNF-α. Αυτά τα μόρια συμβάλλουν σε ένα μικροπεριβάλλον που ευνοεί τη βλάβη του DNA, τον ανώμαλο κυτταρικό πολλαπλασιασμό και τελικά την έναρξη όγκων. Αλλοι παράγοντες είναι: ορμονικές διαταραχές, όπως αυξημένα οιστρογόνα από τον λιπώδη ιστό, ινσουλινοαντίσταση των ιστών και αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης και ινσουλινόμορφου παράγοντα-1 (IGF-1) – που έχουν αυξητική δράση σε πολλούς ιστούς –, καθώς και μεταβολές στις ορμόνες του λίπους («αδιποκίνες»), με μείωση της αδιπονεκτίνης και αύξηση της λεπτίνης, που συμβάλλουν σε ένα προ-ογκογόνο μικροπεριβάλλον.

Μία μεγάλη παρατηρητική μελέτη, που παρουσιάστηκε στο συνέδριο της ASCO το 2025, ανέλυσε δεδομένα από 170.000 ενηλίκους με παχυσαρκία και διαβήτη τύπου 2. Συγκρίθηκαν άτομα που λάμβαναν GLP-1 RAs με όσους λάμβαναν DPP-4 αναστολείς (οι οποίοι δεν προκαλούν απώλεια βάρους). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι πρώτοι είχαν 7% μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου που σχετίζεται με την παχυσαρκία, και οι γυναίκες ειδικά είχαν 8% μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης τέτοιων καρκίνων και 20% μικρότερη θνησιμότητα από κάθε αιτία.

Η πρόεδρος της ASCO, Dr. Robin Zon, επισήμανε τη σημασία αυτών των ευρημάτων και την ανάγκη περαιτέρω ερευνών, ιδιαίτερα σε μη διαβητικούς πληθυσμούς. Παράλληλα, δεδομένα της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας δείχνουν ότι σχεδόν οι μισοί θάνατοι από καρκίνο σχετίζονται με τροποποιήσιμους παράγοντες, γεγονός που καθιστά την πιθανή αντικαρκινική δράση των GLP-1 RAs ιδιαίτερα ελπιδοφόρα.

Εν κατακλείδι, ενώ οι GLP-1 RAs δεν έχουν ακόμη επίσημα καθιερωθεί ως αντικαρκινικά φάρμακα, τα αρχικά δεδομένα δείχνουν ότι μπορούν να παρέχουν σημαντική προστασία, ιδιαίτερα σε γυναίκες και σε καρκίνους που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Μελλοντικά, συνεπώς, μπορεί να διαδραματίσουν διπλό ρόλο: ως φάρμακα για τη ρύθμιση του μεταβολισμού και ως σύμμαχοι στην πρόληψη του καρκίνου. Ωστόσο δεν παύουν να είναι φάρμακα με πιθανές παρενέργειες που πρέπει πάντα να δίδονται υπό την επίβλεψη ειδικού ενδοκρινολόγου μετά από προσεκτική μελέτη των ασθενών.

Ο Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ακαδημαϊκός – ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, ΕΚΠΑ

ΠΗΓΗ

Ο Γεώργιος Χρούσος στο συνέδριο ENSSER 2025: Συζήτηση για το μέλλον της σχέσης Επιστήμης – Πολιτικής

/in /by

Στις 15–17 Μαΐου 2025 διεξήχθη στην Ακαδημία Αθηνών το διεθνές συνέδριο του ENSSER (European Network of Scientists for Social and Environmental Responsibility) με θέμα
“Science and policy in times of multicrisis and dissent: Issues of framing, authority, evidence – and political-economic power”.
Το συνέδριο προσέλκυσε διεθνή επιστημονική συμμετοχή και επικεντρώθηκε στις προκλήσεις της αλληλεπίδρασης μεταξύ επιστήμης και πολιτικής μέσα στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων — κρίσεις κλιματικής αλλαγής, υγείας, χρηματοπιστωτικές και δημοσιονομικές, και αβεβαιότητα γενικότερα — και τη δυσκολία να διατηρηθούν οι αρχές της δημοκρατίας και της λογοδοσίας όταν η επιστημονική γνώση γίνεται πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης.

Το γενικό πλαίσιο του συνεδρίου

  • Το συνέδριο είχε ως βασικό άξονα να διερευνήσει πώς η «επιστημονική συμβουλή» διαμορφώνεται, επιλέγεται, και τι ρόλο παίζει σε περιόδους κρίσης, αλλά και ποιος ελέγχει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θεωρείται «η επιστημονική γνώση που αξίζει να ληφθεί υπόψη».

  • Οι διοργανωτές υπογράμμισαν ότι συχνά πολιτικές αποφάσεις που επικαλούνται την «επιστημονική γνώμη» εξυπηρετούν βραχυπρόθεσμα εμπορικά ή εταιρικά συμφέροντα παρά το δημόσιο καλό.

  • Ανάμεσα στα κρίσιμα ζητήματα που εξετάσθηκαν ήταν: πώς αποφασίζεται τι θεωρείται σταθερή επιστημονική γνώμη, ποιοι αποκλείονται, πώς αντιμετωπίζονται διαφωνίες στην επιστημονική κοινότητα, και ποιος έχει την εξουσία να καθορίζει το πλαίσιο του διαλόγου.

  • Η έκθεση συμπερασμάτων του συνεδρίου προγραμματίζεται να παρουσιαστεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και σε άλλους φορείς χάραξης πολιτικής, ως προσπάθεια να επιτευχθεί ένας πιο ανοιχτός, δημοκρατικός και υπεύθυνος διάλογος επιστήμης & πολιτικής.

  • Στην τριήμερη διοργάνωση συμπεριλήφθηκαν διαλέξεις, πάνελ συζητήσεων και στρογγυλές τράπεζες με διεθνή ονόματα όπως οι Brian Wynne, Erik Millstone, Ignacio Chapela, John Ioannidis και άλλοι.

  • Η τεκμηρίωση του συνεδρίου, συμπεριλαμβανομένων των βίντεο ομιλιών και των παρουσιάσεων των ομιλητών, διατίθεται στη σελίδα της ENSSER.

Η ομιλία του Γεωργίου Χρούσου: «Τι δρόμους μπορούμε να ακολουθήσουμε;»

Ο Ακαδημαϊκός – Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, Διευθυντής, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας, Κάτοχος, Έδρα UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πρόεδρος Ινστιτούτου Παστέρ, Γεώργιος Χρούσος συμμετείχε ως μέλος του πάνελ στη Στρογγυλή Τράπεζα του Σαββάτου 17 Μαΐου (11:00–12:45) με θέμα “What roads can be followed?”. Στο πάνελ συμμετείχαν επίσης προσωπικότητες από την πολιτική, την επιστήμη, και θεσμικούς φορείς, με στόχο να διαμορφωθεί ένας κατευθυντήριος διάλογος για το μέλλον της σχέσης επιστήμης και δημόσιας πολιτικής.

Η ομιλία του Χρούσου επιχείρησε να συνδέσει θεωρητικές προβληματικές με πρακτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και η Ευρώπη σήμερα, ιδιαίτερα στους τομείς της δημόσιας υγείας, της περιβαλλοντικής προστασίας και της επιστημονικής λογοδοσίας. Ανέπτυξε την άποψη ότι:

  • Δεν αρκεί να λέμε ότι η πολιτική πρέπει να είναι «επιστημονικά τεκμηριωμένη», αλλά πρέπει να συζητηθεί ποια επιστημονική γνώση επιλέγεται και βάσει ποιων κριτηρίων.

  • Ο ρόλος του επιστήμονα είναι επίσης κοινωνικός και ηθικός — δεν πρέπει να είναι παθητικός παροχέας δεδομένων, αλλά ενεργός κυρίως όταν διακυβεύονται δημόσια συμφέροντα.

  • Σε καταστάσεις «πολυκρίσης», όπου οι παράγοντες αλληλεπιδρούν και οι αβεβαιότητες είναι μεγάλες, απαιτείται η υιοθέτηση πιο προσεκτικών πολιτικών (precautionary) και η αναγνώριση ότι η τελική απόφαση δεν είναι μόνο τεχνική αλλά και πολιτική.

  • Η εμπιστοσύνη στο επιστημονικό σύστημα χτίζεται μέσα από διαφάνεια, ανοικτό διάλογο και λογοδοσία — ιδίως όταν η γνώση αμφισβητείται.

  • Επισήμανε επίσης τον κίνδυνο ότι ισχυρά οικονομικά συμφέροντα και εταιρικές δομές μπορούν να κατευθύνουν την ατζέντα της έρευνας και της καινοτομίας — και αυτό καθιστά επιτακτική την ανάγκη για ανεξάρτητη και κριτική επιστημονική σκέψη.

Παρακαολυθήστε την ομιλία του κ. Χρούσου: