Το στρες αυξάνει την ευπάθεια σε ορισμένες λοιμώξεις, όπως η COVID-19

/0 Comments/in /by

Γεώργιος Π. Χρούσος*

Η πρόσφατη, συνεχιζόμενη πανδημία που οφείλεται σε λοίμωξη από τον ιό SARS-CoV-2, είναι μια παγκόσμια απειλή που έχει αναστατώσει την ισορροπία μεγάλου μέρους των ανθρώπινων κοινωνιών του πλανήτη, προκαλώντας έντονο, εκτεταμένο, και παρατεταμένο ψυχο-κοινωνικο-οικονομικό, αλλά και φυσικό, στρες στον άνθρωπο, τόσο σαν κοινωνία όσο και σαν άτομο. Η πανδημία COVID-19 μεταδόθηκε με ραγδαίους ρυθμούς σχεδόν σε όλο τον κόσμο και αναστάτωσε –και εξακολουθεί να αναστατώνει– την οργανωτική συνοχή πολλών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Δεδομένου ότι το χρόνιο στρες παίζει τεράστιο αρνητικό ρόλο στην ανθρώπινη κοινωνιολογία, φυσιολογία, και παθολογία, ο έλεγχός του μπορεί να αλλάξει ραγδαία και θετικά τις κοινωνίες και το μέλλον τους.
 
Ως χώρα, είχαμε την ατυχία να εκτεθούμε στο στρες της πανδημίας πριν να έχουμε αποδράμει οριστικά από το στρες της οικονομικής κρίσης του 2008, μιας κρίσης που είχε και έχει δεινές ψυχο-κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις στους πολίτες μας. Εχουμε, λοιπόν, παρατεταμένο στρες σε προϋπάρχον έδαφος χρονίου στρες, ένα διπλό χτύπημα σε ένα λαό που ήδη υφίστατο τα αρνητικά στρεσογόνα ερεθίσματα μιας σύγχρονης, πρωτόγνωρης γι’ αυτόν, αχαλίνωτης καταναλωτικής κοινωνίας.
 
Οι βιολογικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό κατά τη διάρκεια του χρόνιου στρες, εξηγούν την παθογένεση των ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών νόσων, που αποτελούν τα ονομαζόμενα «χρόνια, μη μεταδιδόμενα νοσήματα», όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο, η υπέρταση, οι δυσλιπιδαιμίες, ο διαβήτης τύπου 2, η παρα-φλεγμονή, τα αυτο-άνοσα και αλλεργικά νοσήματα, τα σύνδρομα χρόνιας κόπωσης και πόνου, και πολλές μορφές καρκίνου, που σήμερα κατατρύχουν την ανθρωπότητα, και όχι μόνον. Αυτά τα πολύ συχνά νοσήματα ευθύνονται για την πλειονότητα της νοσηρότητας και θνησιμότητας της ανθρωπότητας. Αλλά και πέραν αυτών, το στρες αυξάνει την ευπάθεια σε ορισμένες λοιμώξεις –όπως, στις μέρες μας, η νόσος COVID-19– καθώς και στον καρκίνο.
 
Κατά την πανδημία αυξήθηκαν οι εκδηλώσεις –δηλαδή τα συμπτώματα και σημεία– των παραπάνω παθολογικών καταστάσεων. Υπήρξε σημαντική άνοδος των αγχωδών και καταθλιπτικών συναισθημάτων, της χρήσης ουσιών, των ριψοκίνδυνων συμπεριφορών, της επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς, των διαταραχών της διατροφής και του ύπνου, καθώς και των σωματοποιήσεων του στρες, όπως η κόπωση και οι διάφοροι χρόνιοι πόνοι. Επιπλέον, αναδύθηκαν στην επιφάνεια παθολογικές εκδηλώσεις άγνωστων παθήσεων ή γνωστών νοσηρών προδιαθέσεων που υπήρχαν σε «forme fruste» ή σε πλήρως υποκλινική μορφή.
 
Η ικανότητα ενός ανθρώπου να αντιμετωπίζει επιτυχώς το στρες με σχετική ευκολία, τόσο στην ένταση όσο και στη διάρκεια της προσαρμοστικής του αντίδρασης, λέγεται «ψυχοσωματική ανθεκτικότητα». Αντίστοιχα, το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Και οι κοινωνίες βιώνουν βραχύ, ελεγχόμενο, αλλά και χρόνιο ανεξέλεγκτο στρες, και μπορούν να διαθέτουν «κοινωνική ανθεκτικότητα» σε απειλητικά στρεσογόνα ερεθίσματα, όπως αυτά μιας οικονομικής κρίσης ή μιας πανδημίας. Συνεπώς, και τα άτομα και οι κοινωνίες μπορούν, και φέρουν την ευθύνη, να είναι πάντα σε κατάσταση ετοιμότητας για την ομαλή προσαρμογή σε τρέχοντα και μελλοντικά στρεσογόνα ερεθίσματα.
 
Θεωρητικά, αυτό που βιώνουμε σήμερα με την πανδημία του κορωνοϊού θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί και να αντιμετωπιστεί καλύτερα, αν οι χώρες διέθεταν την πρότερη γνώση και είχαν αναπτύξει τις κατάλληλες δομές πρόληψης και θεραπείας. Αλλά ποτέ δεν είναι αργά, και ένα από τα παράπλευρα οφέλη της πανδημίας θα μπορούσε να είναι η θωράκιση των κοινωνιών και των ατόμων στα σημαντικά στρεσογόνα ερεθίσματα του μέλλοντος, με την υιοθέτηση ορθολογικών στρατηγικών πρόβλεψης, πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης, και θεραπείας στρεσογόνων κρίσεων.
 
Το προσωπικό που στελεχώνει τις δομές πρόβλεψης, ανίχνευσης και αξιολόγησης του στρες παρεμβαίνοντας καταλυτικά σε κομβικούς σταθμούς μιας επιδημίας είναι οι ιατροί, το νοσηλευτικό προσωπικό και γενικότερα όσοι είναι στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης του προβλήματος. Αυτοί είναι οι πιο ευάλωτοι να νοσήσουν, αλλά και οι πιο επικίνδυνοι να μεταδώσουν τη νόσο στους οικείους τους και στον κοινωνικό τους περίγυρο. Για τον λόγο αυτό, είναι εντελώς απαραίτητη η ειδική φροντίδα του υγειονομικού προσωπικού έτσι ώστε να αποφεύγεται η «επαγγελματική ψυχοσωματική εξουθένωση», ένα καταθλιπτικό σύνδρομο στρες, που έχει ονομαστεί στα αγγλικά με τον μεταφορικό όρο burnout (κάψιμο), το οποίο έχει καταστροφικά αποτελέσματα και στον πάσχοντα φροντιστή υγείας αλλά και στον φροντιζόμενο ασθενή. Η επαγγελματική ψυχοσωματική εξουθένωση είναι απόρροια εξαντλητικής εργασίας, έλλειψης ύπνου, παθολογικής ενσυναίσθησης, ηθικών διλημμάτων, συναισθήματος έλλειψης ηγεσίας και υποστήριξης από τους ανωτέρους, και αποξένωσης από τους οικείους. Εγκατάλειψη και αλλαγή του επαγγέλματος είναι συνήθης σε αυτά τα άτομα, αλλά η έντονη δυσφορία, η απελπισία, και το αίσθημα μοναξιάς που έχουν μπορούν να τα οδηγήσουν σε αυτοκαταστροφικές σκέψεις, μέχρι και στην αυτοκτονία.
 
Είναι πολύ σημαντικό να γίνεται ορθολογική προληπτική και θεραπευτική παρέμβαση που να αυξάνει την κοινωνικο-ψυχο-σωματική ανθεκτικότητα των κοινωνιών, όπως οι κάτοικοι της χώρας μας, των ειδικών κομβικών πληθυσμών, όπως, κατεξοχήν, το υγειονομικό προσωπικό, και των πιο ευάλωτων ατόμων, με τις πλέον εμφανείς παθολογικές εκδηλώσεις. Η επιστήμη διαθέτει τις γνώσεις και τα τεχνολογικά εργαλεία για να προβλέψει, να προλάβει και να θεραπεύσει τις κοινωνικές και ατομικές στρεσογόνες κρίσεις, που πιθανόν να είναι καθ’ οδόν. Οι χώρες που θα χρησιμοποιήσουν αυτή τη γνώση με τη δημιουργία ειδικών δομών, θα βρεθούν ένα τεράστιο βήμα μπροστά από τις άλλες και σε ηθικο-κοινωνικό, αλλά και σε οικονομικό επίπεδο.
 
Η ψυχο-κοινωνικο-οικονομική κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού SARS-CoV-2 έχει τεράστια αρνητική επίδραση στην ψυχοσωματική υγεία των πολιτών. Η επίδραση αυτή είναι πολλαπλάσια στους εργαζομένους των δομών υγείας, δεδομένου ότι αυτοί, όντας στο μέτωπο της αντιμετώπισης του ιού, έρχονται πρώτοι σε επαφή με τη νόσο και παραμένουν εκτεθειμένοι σε αυτή για παρατεταμένο και επανειλημμένο τρόπο. Γνωρίζουμε ότι οι αρνητικές επιδράσεις του στρες, που αφορούν και την ψυχική και τη σωματική υγεία των υγειονομικών, μπορούν να αντιμετωπιστούν και να εξουδετερωθούν ή μετριαστούν με την κατάλληλη ψυχοσωματική διαχείριση του στρες.
 
Συμπερασματικά, αναπτύσσοντας δομές ανίχνευσης, αξιολόγησης και διαχείρισης του στρες της πανδημίας στους εργαζομένους σε δομές παροχής ιατρικής φροντίδας είναι μία εκ των ων ουκ άνευ για τη χώρα ευεργεσία. Διαθέτουμε τους κατάλληλους φορείς, οι οποίοι μπορούν να οργανώσουν τέτοιες δομές παροχής φροντίδας με κέντρο την Αθήνα και κλάδους σε όλη την επικράτεια. Οι δομές αυτές θα παράσχουν υπηρεσίες στους εργαζομένους υγειονομικούς με κατευθείαν ανίχνευση, αξιολόγηση, και εκπαίδευση στη διαχείριση του στρες, καθώς και με διαδικτυακή εκπαίδευση και φροντίδα. Ως ένα παράπλευρο όφελος, τέτοιες δομές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλους κομβικούς πληθυσμούς μιας επιδημίας, καθώς και να συμβάλουν στον ιατρικό «αλφαβητισμό» όλων των πολιτών της χώρας.
 
* Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής έδρας UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.

Πηγή: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Καθολική και τεράστια η σημασία του στρες στην ανθρώπινη παθολογία

/0 Comments/in /by

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος παιδίατρος και ενδοκρινολόγος μιλάει για τις έρευνες πουτου χάρισαν τόσο υψηλή θέση στο παγκόσμιο στερέωμα και εξηγεί πώς η επιστήμη και η τέχνη οδηγούν στην ευδαιμονία

Eίτε με τον τίτλο «Γευματίζοντας» είτε με τον τίτλο «Τα λέμε…», οι σελίδες αυτές στο σύνολό τους μπορεί να καμαρώνουν καθώς πρόσωπα του επιστημονικού, του πνευματικού και του καλλιτεχνικού χώρου, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο γνωστά, πάντοτε όμως πρόσωπα σπουδαία, μας αποκαλύπτονται με έναν τρόπο απαρομοίαστο σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη δημόσια εξομολόγησή τους. Λαμπρή επιβεβαίωση ο παιδίατρος και ενδοκρινολόγος Γιώργος Χρούσος με όσα μας εμπιστεύτηκε στη συνάντησή μας.

Είναι γνωστό πως έχετε ανακηρυχτεί ξεχωριστά ως ένας από τους τρεις μεγαλύτερους παιδιάτρους και ενδοκρινολόγους στον κόσμο. Πώς αισθάνεστε με αυτή την ομολογουμένως ιδιαίτερη τιμή;

Φυσικά αισθάνομαι πολύ περήφανος, αλλά και δικαιωμένος. Δεν το είχα φανταστεί ποτέ σαν παιδί ή νέος γιατρός ότι η ερευνητική μου δουλειά θα είχε τέτοιο ρόλο στην εξέλιξη της επιστήμης και ότι τόσοι συνάδελφοί μου θα με τιμούσαν με το να αναφέρονται στις δημοσιεύσεις μου. Ξέρετε, η χρήση βιβλιογραφικών δεικτών και η δυνατότητα να γνωρίζουμε με ακρίβεια τις γραπτές αναφορές στις εργασίες κάποιου επιστήμονα είναι σχετικά πρόσφατα επιτεύγματα της τεχνολογίας. Στο εγγύς παρελθόν, ούτε καν μας είχε περάσει από το μυαλό ότι κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό. Αλλά και πόσα άλλα θαυμαστά δεν έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια; Νέες γνώσεις παράγονται καταιγιστικά και μεταδίδονται αστραπιαία. Σκεφτείτε την ανάγνωση του ανθρώπινου γονιδιώματος, την τεράστια ανάπτυξη της μοριακής και κυτταρικής βιολογίας, της επιγενετικής, της ανοσολογίας, των νευρο-επιστημών, της τεχνητής ευφυΐας, της ηλεκτρονικής υπολογιστικής, της ρομποτικής, τις αξιοθαύμαστες τεχνολογίες απεικόνισης. Γνώσεις που άλλαξαν τον ρου της ανθρώπινης σκέψης και τη μορφή και αποτελεσματικότητα της ιατρικής επιστήμης και τέχνης. Αισθάνομαι ιδιαίτερα τυχερός που όλα αυτά τα είδα να εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μου με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Που τα απόλαυσα βλέποντάς τα και κατανοώντας τα. Μια απίστευτη ευδαιμονία της γνώσης, που δείχνει πόσο σωστοί ήταν ο Πλάτωνας με το «Επιστήμη ποιητική ευδαιμονίας» και ο Αριστοτέλης με το «Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει».

Προσπαθώντας να καταλάβω πώς η ερευνητική μου παραγωγή νέας γνώσης με τοποθέτησε τόσο ψηλά στο παγκόσμιο στερέωμα της επιστήμης, διαπίστωσα ότι πειράματα και σκέψεις που άρχισα να δημοσιεύω από την αρχή της σταδιοδρομίας μου, στη δεκαετία του 1980, υποστήριξαν και υποστηρίζουν ότι οι βιολογικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό μας κατά τη διάρκεια του στρες εξηγούν, πέραν κάθε αμφιβολίας, τη δημιουργία των ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών νόσων που αποτελούν τα ονομαζόμενα «χρόνια, μη-μεταδιδόμενα νοσήματα», και όχι μόνο. Αυτά τα πολύ συχνά νοσήματα ευθύνονται για την πλειονότητα της νοσηρότητας και θνησιμότητας της ανθρωπότητας σήμερα. Αλλά και πέραν αυτών, το στρες αυξάνει την ευπάθεια και σε ορισμένες λοιμώξεις όπως, στις μέρες μας, η νόσος COVID-19 που οφείλεται σε προσβολή από τον SARS-COV2 και σε ορισμένους συχνούς καρκίνους, όπως του μαστού. Αλλά και στα αυτοάνοσα και αλλεργικά νοσήματα το στρες παίζει σημαντικό παθογενετικό ρόλο, ιδίως «μεταστρεσικά», σε περιόδους αποδρομής του στρες. Αυτή η καθολική και τεράστια σημασία της βιολογίας του στρες στην ανθρώπινη παθολογία εξηγεί γιατί όλες οι βιοϊατρικές επιστήμες αναφέρονται και θα αναφέρονται συχνά σε αυτές τις βασικές, πρωταρχικές, φυσιολογικές και παθοφυσιολογικές έννοιες.

Η ειδίκευσή μου στην παιδιατρική μού στάθηκε ιδιαίτερα χρήσιμη, δεδομένου ότι είναι στην εμβρυϊκή και πρώτη παιδική, προσχολική ηλικία, καθώς και στην εφηβεία, που μακροχρόνιες επιγενετικές αλλαγές επιτάσσονται από το περιβάλλον στον οργανισμό, εγκαθίστανται στο γονιδίωμά μας και μας προδιαθέτουν στις παραπάνω χρόνιες μη-μεταδιδόμενες νόσους και πολλά άλλα κακά.

Οι σημαντικές δημοσιεύσεις και ο αντίκτυπός τους στην ανθρώπινη ζωή και κοινωνία ήταν η αιτία του να δεχτώ τιμητική πρόταση από τη Βιβλιοθήκη του Αμερικανικού Κογκρέσου, ένα ίδρυμα που θυμίζει πολύ την Αρχαία Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Αλεξάνδρειας, να αναλάβω τη διακεκριμένη «Εδρα John Kluge στην Τεχνολογία και Κοινωνία» και να υποβάλω εγγράφως τις σκέψεις μου σχετικά με την καλύτερη δυνατή επένδυση που θα μπορούσε να κάνει μια κοινωνία για να εξασφαλίσει την ψυχοσωματική υγεία και ευτυχία των μελών της. Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι η μητρότητα, η εγκυμοσύνη και η ανατροφή των παιδιών και συνεπώς η οικογένεια έχουν πρωταρχικό ρόλο και αποτελούν κεντρικό στόχο μιας τέτοιας επένδυσης, ενώ ο έλεγχος του στρες είναι το μέσο για την επιτυχία της. Χρησιμοποίησα τις φανταστικές πηγές της Βιβλιοθήκης για να καταλάβω τις έννοιες της ομοιόστασης και του στρες μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας και να αντιληφθώ τελικά την τεράστια προσφορά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, αλλά και άλλων, κυρίως ανατολικών φιλοσοφιών, και σε αυτό το κεντρικό πεδίο της ανθρώπινης επιστήμης και σοφίας.

Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τη μακροχρόνια παραμονή σας στην Ουάσιγκτον και για τη σχέση σας με το ελληνικό επιστημονικό δυναμικό που είχατε συναναστραφεί εκεί;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Πάτρα και έδωσα εισαγωγικές εξετάσεις στην Ιατρική, όταν στη χώρα υπήρχαν μόνο δύο ιατρικές σχολές. Μπήκα από τους πρώτους στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησα πρώτος 6 χρόνια αργότερα. Ξεκίνησα τη μετα-φοιτητική μου σταδιοδρομία στην Παθολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών υπό τη διεύθυνση του σεβαστού καθηγητού Γεωργίου Δαΐκου. Το επόμενο έτος έφυγα για σπουδές στις ΗΠΑ, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, όπου ειδικεύτηκα στην Παιδιατρική. Eν συνεχεία, μετά από προτροπή του έγκριτου καθηγητού Χαράλαμπου Μουτσόπουλου, μετέβηκα για εκπαίδευση στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (National Institutes of Health, NIH) και συγκεκριμένα στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και της Ανθρώπινης Ανάπτυξης (National Institute of Child Health and Human Development, NICHD), στο προάστιο Βηθεσδά της Ουάσιγκτον, όπου εκπαιδεύτηκα στην Ενδοκρινολογία, Μεταβολισμό και Διαβήτη και όπου μυήθηκα στη χρήση της επιστημονικής μεθόδου και άρχισα τον ερευνητικό μου βίο. Μετά από λίγα χρόνια μού ζητήθηκε να παραμείνω στο Ινστιτούτο σε μόνιμη θέση και λίγο αργότερα μου ανατέθηκε η ίδρυση και διαπίστευση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος στην Παιδιατρική Ενδοκρινολογία, το οποίο διηύθυνα μέχρι την αποχώρησή μου για την Ελλάδα και το οποίο είναι σήμερα από τα καλύτερα ενδοκρινολογικά προγράμματα των ΗΠΑ.

Συναναστράφηκα έντονα με το ελληνικό επιστημονικό δυναμικό της περιοχής και δημιούργησα φιλίες και σχέσεις που κρατάνε μέχρι σήμερα. Μέσω της θέσης μου προσέλαβα ή μεσολάβησα για την εκπαίδευση αρκετών ελλήνων επιστημόνων, οι οποίοι σήμερα έχουν λαμπρές σταδιοδρομίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από την αρχή της σταδιοδρομίας μου στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας ξεκίνησα πολλά κλινικά ερευνητικά πρωτόκολλα, μέσω των οποίων, και με τη βοήθεια της τοπικής ελληνικής ενορίας του Αγίου Γεωργίου της Βηθεσδά, ένας μεγάλος αριθμός ελλήνων ασθενών έγινε δεκτός για διάγνωση και θεραπεία δωρεάν στο Κλινικό Κέντρο των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας.

Πιστεύετε πως η χώρα μας έδειξε να αντιλαμβάνεται την παρουσία σας μετά την επιστροφή σας στον γενέθλιο τόπο σας ή έχουμε ακόμα ένα παράδειγμα επιστήμονα διεθνώς καταξιωμένου που η χώρα μας έδειξε αδυναμία να αξιοποιήσει;

Επέστρεψα στη χώρα σαν διευθυντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μια περίοπτη θέση στην ακαδημαϊκή ζωή της Ελλάδας και με ηγετικό ρόλο στην παιδιατρική φροντίδα της χώρας και, γενικότερα, σε ό,τι αφορά την υγεία των παιδιών, εφήβων και νέων. Από την ίδρυση και έναρξη της λειτουργίας της το 1856, η Κλινική αυτή προσέφερε πολλά στην ελληνική κοινωνία και πιστεύω ότι μέσω αυτής αξιοποιήθηκα και έπραξα το κατά δύναμιν, όπου μου ζητήθηκε. Παραδείγματος χάριν, σαν πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Μητρικού Θηλασμού, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών κ.ά.

Από την άλλη μεριά, συμμετείχα ή συμμετέχω ακόμα σε άλλα σημαντικά έργα στη χώρα. Υπήρξα ο πρώτος διευθυντής του Ιδρύματος Ιατρο-βιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών με καθήκον την επιλογή των πρώτων 40 επιστημόνων που στελέχωσαν το Ιδρυμα, καθώς και την εγκατάστασή τους στο μόλις παραληφθέν κτίριο.

Στο θέμα της επιστημονικής έρευνας στη χώρα, συμμετείχα σαν αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας, ενώ στα θέματα παιδείας συμμετέχω σήμερα σαν αντιπρόεδρος του Ανωτάτου Συμβουλίου της Εθνικής Ανεξάρτητης Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης κ.ά.

Ποια είναι η θέση σας απέναντι στην ανεξέλεγκτη αιμορραγία με τη μορφή της φυγής του επιστημονικού προσωπικού στο εξωτερικό και τι θα μπορούσε να γίνει για την ανάσχεσή της;

Προφανώς, για τη χώρα αυτή, η αιμορραγία νέων επιστημόνων είναι τραγική και αν δεν ανασχεθεί θα οδηγήσει σε μεγάλα δεινά. Δυστυχώς, η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας υποχρέωσε πολλούς ταλαντούχους και καλά εκπαιδευμένους νέους σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και ζωής στο εξωτερικό. Οι αριθμοί της εξόδου αυτής από τη χώρα είναι πολύ μεγάλοι και φαίνεται ότι ζούμε σε μια νέα περίοδο ελληνικής διασποράς, μια από τις πολλές που έχει υποστεί το έθνος μας στην υπερ-τρισχιλιετή διαδρομή του στην ιστορία και σίγουρα ούτε η πρώτη αλλά, πιθανόν, ούτε και η τελευταία. Η μεγάλη αυτή μετανάστευση στο εξωτερικό από νέους με εξαιρετικές δυνατότητες μαζί με την υπογεννητικότητα της χώρας μας αποτελούν μεγάλη απειλή για την ύπαρξή μας ως λαού και έθνους. Φυσικά, αυτά είναι δύο αναστρέψιμα φαινόμενα. Οι Ελληνες έχουν αποδείξει ότι στα δύσκολα συντάσσονται και κάνουν τις απαραίτητες υπερβάσεις. Με κατάλληλες πολιτικές, μπορούμε να έχουμε την αντίθετη ροή, brain regain αντί για brain drain. Παρόμοια, με κατάλληλες πολιτικές και κυρίως με τη σωστή παιδεία του πληθυσμού μας, μπορούμε να αντιστρέψουμε την υπογεννητικότητα της χώρας μας.

Τώρα που αποσυρθήκατε από την ενεργό σας θέση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ποιοι είναι οι μελλοντικοί σας στόχοι;

Ευτυχώς, υπάρχουν δυνατότητες για ακαδημαϊκή ζωή και μετά την αφυπηρέτηση από το Πανεπιστήμιο, δεδομένου ότι οι έννοιες της διδασκαλίας και της έρευνας δεν σταματούν ποτέ για αυτούς που είναι γεννημένοι δάσκαλοι και ερευνητές. Η UNESCO με τίμησε το 2010 με την πρώτη και μοναδική «Εδρα στην Εφηβική Υγεία και Ιατρική» στον κόσμο, στην οποία υπηρετώ από τότε, ενώ η alma mater μου, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, μου εμπιστεύτηκε από το 2017 τη διεύθυνση του πρόσφατα μετονομασθέντος Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας», που μου επιτρέπουν τη συμμετοχή μου στο ακαδημαϊκό γίγνεσθαι και, το κυριότερο, στο mentoring νέων επιστημόνων και στη συνεργασία μου με άλλους ερευνητές. Θεωρώ και τα δύο ως μέρος του «γηράσκω αεί διδασκόμενος» και ως προσφορά και συμμετοχή στην επιστήμη και στη χώρα, χωρίς να αποβλέπω σε οτιδήποτε άλλο.

Μας έχει μεταφερθεί από τον συμφοιτητή σας Στρατή Παττακό, που με περηφάνια αναφέρει ότι ξεκίνησε η καριέρα του από το σπίτι σας στην Ουάσιγκτον, μια στιχομυθία ανάμεσα σε εσάς και τον πατέρα σας που κατέληγε ως εξής: «Γιώργο, δεν μου είπες ότι είσαι διευθυντής; Και γυρίζεις στο σπίτι το βράδυ στις δέκα η ώρα; Τότε το διευθυντής προς τι;». Τι ακριβώς εννοούσε ο πατέρας σας;

Είχα εξαιρετικούς γονείς που μου προσέφεραν τα πάντα και πάνω από όλα τα παράδειγμά τους ζώντας οι ίδιοι μια ζωή γεμάτη καλοσύνη. Ομως, ο πατέρας μου και ίσως και η μητέρα μου είχαν συνδυάσει τον τίτλο και τα καθήκοντα του διευθυντή με αυτά ενός διοικητικού στελέχους που λειτουργεί ιεραρχικά αφ’ υψηλού, δίνοντας κατευθύνσεις στους υφισταμένους του και απολαμβάνοντας μια αβίαστη, «ειδυλλιακή» ζωή, χωρίς ιδιαίτερο μόχθο και άγχος. Το να εργάζεται ο διευθυντής το ίδιο ή και περισσότερο από τους υφισταμένους του τους ήταν αδιανόητο. Από την άλλη μεριά, η πραγματική επιστήμη όπως και η τέχνη μπορούν να συνδυαστούν με πάθος και, κατά συνέπεια, με υπερβατική ευχαρίστηση, μια κατάσταση ευδαιμονική που εξουδετερώνει την κόπωση και το άγχος. Και στην εύλογη ερώτηση του πατέρα μου θα έπρεπε να είχα απαντήσει «άλλο η διεύθυνση μιας δημόσιας υπηρεσίας και άλλο η διακονία της επιστήμης και της τέχνης». Ο Bertrand Russell στο βιβλίο του «Η αναζήτηση της ευτυχίας» είχε αναφερθεί ακριβώς σε αυτό. Η επιστήμη και η τέχνη είναι δυνητικά φορείς ευτυχίας. Η αναζήτηση και εύρεση νοήματος ζωής στην υπηρεσία κάποιου ανώτερου σκοπού, όμως, είναι η πλέον καταλυτική στην απόκτηση της ευδαιμονίας, όπως την όρισε ο Αριστοτέλης. Η επιστήμη και η τέχνη, που συνδυάζονται ιδιαίτερα στην ιατρική, αποτελούν αγωγό προς την ευδαιμονία. Ο ενάρετος βίος τη διευκολύνει, τη συμπληρώνει και την παγιώνει. Φυσικά, η καλή τύχη βοηθάει.

Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ